Đơn Vị Dẫn Xuất SI – Wikipedia Tiếng Việt

Các đơn vị dẫn xuất SI là các đơn vị đo lường được dẫn xuất từ bảy đơn vị cơ bản được xác định bởi Hệ đo lường quốc tế (SI). Những đại lượng này có thể không thứ nguyên hoặc được thể hiện dưới dạng tích của một hoặc nhiều đơn vị cơ bản, có thể có một lũy thừa thích hợp.

Hệ đo lường quốc tế có các tên đặc biệt cho 22 trong số những đơn vị biến thể này (ví dụ: hertz, đơn vị dẫn xuất đo tần số), nhưng phần còn lại chỉ phản ánh nguồn gốc của chúng: ví dụ, đơn vị mét vuông (m²), đơn vị dẫn xuất đo diện tích; hay đơn vị kilôgam trên mét khối (kg/m³ or kg⋅m−3), đơn vị dẫn xuất đo tỉ trọng.

Tên của những đơn vị dẫn xuất luôn ở dạng chữ thường khi được viết đầy đủ. Tuy nhiên, các ký hiệu cho các đơn vị được đặt theo tên người có chữ cái đầu được viết hoa. Ví dụ, ký hiệu cho hertz là "Hz", nhưng ký hiệu cho mét là "m".[1]

Các đơn vị dẫn xuất SI có tên riêng

[sửa | sửa mã nguồn]

Hệ đo lường quốc tế gán tên cho 22 đơn vị dẫn xuất, bao gồm hai đơn vị không thứ nguyên, radian (rad) và steradian (sr).

Các đơn vị SI dẫn xuất được gán tên[2]

Tên	Kí hiệu	Vật được đo	Tương tự	Theo các đơn vị SI cơ bản
hertz	Hz	tần số	1/s	s−1
radian	rad	góc	m/m	1
steradian	sr	góc khối	m²/m²	1
newton	N	lực, trọng lượng	kg⋅m/s2	kg⋅m⋅s−2
pascal	Pa	áp suất, sức căng	N/m²	kg⋅m−1⋅s−2
joule	J	năng lượng, công, nhiệt	m⋅N, C⋅V, W⋅s	kg⋅m²⋅s−2
watt	W	công suất, thông lượng phóng xạ	J/s, V⋅A	kg⋅m²⋅s−3
coulomb	C	điện tích	s⋅A, F⋅V	s⋅A
volt	V	hiệu điện thế, lực điện động	W/A, J/C	kg⋅m²⋅s−3⋅A−1
farad	F	điện dung	C/V, s/Ω	kg−1⋅m−2⋅s4⋅A2
ohm	Ω	điện trở, trở kháng, điện kháng	1/S, V/A	kg⋅m²⋅s−3⋅A−2
siemens	S	điện dẫn	1/Ω, A/V	kg−1⋅m−2⋅s3⋅A2
weber	Wb	từ thông	J/A, T⋅m²,V⋅s	kg⋅m²⋅s−2⋅A−1
tesla	T	mật độ từ thông	V⋅s/m², Wb/m², N/(A⋅m)	kg⋅s−2⋅A−1
henry	H	hệ số tự cảm	V⋅s/A, Ω⋅s, Wb/A	kg⋅m²⋅s−2⋅A−2
degree Celsius	°C	nhiệt độ (theo 273.15 K)	K	K
lumen	lm	quang thông	cd⋅sr	cd
lux	lx	độ rọi	lm/m²	cd⋅m−2
becquerel	Bq	cường độ phóng xạ (phân rã trên giây)	1/s	s−1
gray	Gy	lượng hấp thụ bức xạ ion hóa (tuyệt đối)	J/kg	m²⋅s−2
sievert	Sv	lượng hấp thụ bức xạ ion hóa (tương đương)	J/kg	m²⋅s−2
katal	kat	hoạt động xúc tác	mol/s	s−1⋅mol

Ví dụ về các đại lượng và đơn vị dẫn xuất

[sửa | sửa mã nguồn] Các đơn vị dẫn xuất SI về động học

Tên	Kí hiệu	Vật đo	Diễn đạt bằng các đơn vị SI cơ bản
mét trên giây	m/s	tốc độ, vận tốc	m⋅s−1
mét trên giây bình phương	m/s2	gia tốc	m⋅s−2
mét trên giây lập phương	m/s3	jerk	m⋅s−3
mét trên giây lũy thừa bốn	m/s4	snap, jounce	m⋅s−4
radian trên giây	rad/s	vận tốc góc	s−1
radian trên giây bình phương	rad/s2	gia tốc góc	s−2
hertz trên giây	Hz/s	trôi tần số	s−2
mét khối trên giây	m3/s	lưu lượng dòng chảy	m3⋅s−1

Các đơn vị dẫn xuất SI về cơ khí

Tên	Kí hiệu	Vật đo	Diễn đạt bằng các đơn vị SI cơ bản
mét vuông	m2	diện tích	m2
mét khối	m3	thể tích	m3
newton-giây	N⋅s	động lượng, xung lượng	m⋅kg⋅s−1
newton-mét-giây	N⋅m⋅s	mô men động lượng	m2⋅kg⋅s−1
mét-newton	N⋅m = J/rad	mô men lực	m2⋅kg⋅s−2
newton trên giây	N/s	yank	m⋅kg⋅s−3
mét đối ứng	m−1	số sóng, năng lượng quang học, độ cong, tần số không gian	m−1
ki-lô-gam trên mét vuông	kg/m2	mật độ diện tích	m−2⋅kg
ki-lô-gam trên mét khối	kg/m3	khối lượng riêng	m−3⋅kg
mét khối trên ki-lô-gam	m3/kg	thể tích riêng	m3⋅kg−1
joule-giây	J⋅s	công suất	m2⋅kg⋅s−1
joule trên ki-lô-gam	J/kg	năng lượng riêng	m2⋅s−2
joule trên mét khối	J/m3	mật độ năng lượng	m−1⋅kg⋅s−2
newton trên mét	N/m = J/m2	sức căng bề mặt, độ cứng	kg⋅s−2
watt trên mét khối	W/m2	mật độ dòng nhiệt riêng, sự chiếu xạ	kg⋅s−3
mét vuông trên giây	m2/s	độ nhớt động học, độ khuếch tán nhiệt, hệ số khuếch tán	m2⋅s−1
pascal-giây	Pa⋅s = N⋅s/m2	độ nhớt năng động	m−1⋅kg⋅s−1
ki-lô-gam trên mét	kg/m	mật độ tuyến tính	m−1⋅kg
ki-lô-gam trên giây	kg/s	tốc độ dòng chảy khối lượng	kg⋅s−1
watt trên steradian-mét vuông	W/(sr⋅m2)	bức xạ	kg⋅s−3
watt trên steradian-mét khối	W/(sr⋅m3)	bức xạ phổ	m−1⋅kg⋅s−3
watt trên mét	W/m	công suất quang phổ	m⋅kg⋅s−3
gray trên mét	Gy/s	độ hấp thụ	m2⋅s−3
mét trên mét khối	m/m3	hiệu quả nhiên liệu	m−2
watt trên mét khối	W/m3	chiếu xạ phổ, công suất	m−1⋅kg⋅s−3
joule trên mét vuông-giây	J/(m2⋅s)	thông lượng năng lượng riêng	kg⋅s−3
pascal đối ứng	Pa−1	độ nén	m⋅kg−1⋅s2
joule trên mét vuông	J/m2	phơi nhiễm bức xạ	kg⋅s−2
ki-lô-gam-mét vuông	kg⋅m2	mô men quán tính	m2⋅kg
newton-mét-giây trên ki-lô-gam	N⋅m⋅s/kg	mô men động lượng tương đối riêng	m2⋅s−1
watt trên steradian	W/sr	cường độ bức xạ	m2⋅kg⋅s−3
watt trên steradian-mét	W/(sr⋅m)	cường độ bức xạ phổ	m⋅kg⋅s−3

Các đơn vị dẫn xuất SI về mol

Tên	Kí hiệu	Vật đo	Diễn đạt bằng các đơn vị SI cơ bản
mole trên mét vuông	mol/m3	nồng độ mol, nồng độ chất	m−3⋅mol
mét vuông trên mole	m3/mol	thể tích mol	m3⋅mol−1
joule trên kelvin-mole	J/(K⋅mol)	nhiệt dung mol, entropy mol	m2⋅kg⋅s−2⋅K−1⋅mol−1
joule trên mole	J/mol	năng lượng mol	m2⋅kg⋅s−2⋅mol−1
siemens-mét vuông trên mol	S⋅m2/mol	độ dẫn điện theo mol	kg−1⋅s3⋅A2⋅mol−1
mole trên ki-lô-gam	mol/kg	nồng độ mol (về cân nặng)	kg−1⋅mol
ki-lô-gam trên mole	kg/mol	phân tử gam	kg⋅mol−1
mét khối trên mole giây	m3/(mol⋅s)	hằng số đặc hiệu	m3⋅s−1⋅mol−1
reciprocal mole	mol−1	hằng số Avogadro	mol−1

Các đơn vị dẫn xuất SI về điện từ

Tên	Kí hiệu	Vật đo	Diễn đạt bằng các đơn vị SI cơ bản
coulomb trên mét vuông	C/m2	trường dịch chuyển điện, mật độ phân cực	m−2⋅s⋅A
coulomb trên mét khối	C/m3	mật độ điện tích	m−3⋅s⋅A
ampere trên mét vuông	A/m2	mật độ dòng điện	m−2⋅A
siemens trên mét	S/m	dẫn điện	m−3⋅kg−1⋅s3⋅A2
farad trên mét	F/m	hằng số điện môi	m−3⋅kg−1⋅s4⋅A2
henry trên mét	H/m	độ từ thẩm	m⋅kg⋅s−2⋅A−2
volt trên mét	V/m	sức mạnh điện trường	m⋅kg⋅s−3⋅A−1
ampere trên mét	A/m	từ hóa, sức mạnh của từ trường	m−1⋅A
coulomb trên ki-lô-gam	C/kg	phơi bày (trước tia X và tia gamma)	kg−1⋅s⋅A
ohm mét	Ω⋅m	điện trở suất	m3⋅kg⋅s−3⋅A−2
coulomb trên mét	C/m	mật độ tuyến tính	m−1⋅s⋅A
joule trên tesla	J/T	mômen lưỡng cực từ	m2⋅A
mét vuông trên volt giây	m2/(V⋅s)	tính linh động của điện tử	kg−1⋅s2⋅A
reciprocal henry	H−1	kháng từ	m−2⋅kg−1⋅s2⋅A2
weber trên mét	Wb/m	vectơ thế từ	m⋅kg⋅s−2⋅A−1
weber mét	Wb⋅m	mômen từ	m3⋅kg⋅s−2⋅A−1
tesla mét	T⋅m	độ cứng từ	m⋅kg⋅s−2⋅A−1
ampere radian	A⋅rad	lực động từ	A
mét trên henry	m/H	độ cảm từ	m−1⋅kg−1⋅s2⋅A2

Các đơn vị dẫn xuất SI về trắc quang

Tên	Kí hiệu	Vật đo	Diễn đạt bằng các đơn vị SI cơ bản
lumen giây	lm⋅s	năng lượng sáng	s⋅cd
lux giây	lx⋅s	độ phơi sáng	m−2⋅s⋅cd
candela trên mét vuông	cd/m2	độ chói sáng	m−2⋅cd
lumen trên watt	lm/W	hiệu suất phát sáng	m−2⋅kg−1⋅s3⋅cd

Các đơn vị dẫn xuất SI về nhiệt động lực học

Tên	Kí hiệu	Vật đo	Diễn đạt bằng các đơn vị SI cơ bản
joule trên kelvin	J/K	nhiệt dung, entropy	m2⋅kg⋅s−2⋅K−1
joule trên ki-lô-gam kelvin	J/(K⋅kg)	nhiệt dung riêng, specific entropy	m2⋅s−2⋅K−1
watt trên mét kelvin	W/(m⋅K)	độ dẫn nhiệt	m⋅kg⋅s−3⋅K−1
kelvin trên watt	K/W	nhiệt trở	m−2⋅kg−1⋅s3⋅K
reciprocal kelvin	K−1	hệ số giản nở nhiệt	K−1
kelvin trên mét	K/m	gradien nhiệt độ	m−1⋅K

Các đơn vị khác được sử dụng với SI

[sửa | sửa mã nguồn]

Một số đơn vị khác như giờ, lít, tấn, bar và electronvolt không phải là đơn vị SI, nhưng được sử dụng rộng rãi cùng với đơn vị SI.

Các đơn vị bổ sung

[sửa | sửa mã nguồn]

Cho đến năm 1995, SI đã phân loại radian và steradian là các đơn vị bổ sung, nhưng chỉ định này đã bị bỏ và các đơn vị được nhóm lại thành các đơn vị dẫn xuất.[3]

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Hệ thống đại lượng quốc tế (ISQ)
• International Vocabulary of Metrology (VIM)
• Tiền tố SI
• Hệ mét

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Suplee, Curt (2 tháng 7 năm 2009). “Special Publication 811”.
2. ^ Văn phòng Cân đo Quốc tế (International Bureau of Weights and Measures) (2006). The International System of Units (SI) (PDF) (ấn bản thứ 8). ISBN 92-822-2213-6.
3. ^ “Resolution 8 of the CGPM at its 20th Meeting (1995)”. Văn phòng Cân đo Quốc tế. Truy cập 23 tháng Chín năm 2014.

Thư mục

[sửa | sửa mã nguồn]

• I. Mills, Tomislav Cvitas, Klaus Homann, Nikola Kallay, IUPAC (tháng 6 năm 1993). Quantities, Units and Symbols in Physical Chemistry (ấn bản thứ 2). Blackwell Science Inc. tr. 72.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
• Bản mẫu:Thể loại Commonsinline

x t s Các đơn vị SI
Đơn vị cơ bản	ampe candela kelvin kilôgam mét mol giây
Đơn vị dẫn xuất	becquerel coulomb độ Celsius farad gray henry hertz joule katal lumen lux newton ohm pascal radian siemens sievert steradian tesla vôn watt weber
Đơn vị được chấp nhậnsử dụng với SI	decibel độ phút góc giây góc đơn vị khối lượng nguyên tử đơn vị thiên văn electronvolt hecta lít neper ngày giờ phút tấn các đơn vị nguyên tử các đơn vị tự nhiên
Xem thêm	Chuyển đổi đơn vị Lịch sử hệ mét Tiền tố SI Định nghĩa lại đơn vị đo lường quốc tế cơ bản 2019 Hệ thống đo lường Các tổ chức quốc tế duy trì SI BIPM CGPM CIPM

Cổng thông tin:

• Vật lý