Giãn Dây Chằng: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách điều Trị

Bong gân là tên dân gian thường gọi một trong những chấn thương thường gặp nhất trong đời sống – giãn dây chằng. Người bị chấn thương có thể tự hồi phục hay phải cần điều trị tùy theo tình trạng tổn thương. Việc nhận biết dấu hiệu và sơ cứu, điều trị đúng cách có vai trò rất quan trọng giúp hạn chế biến chứng nguy hiểm trong tương lai.

1. Giãn dây chằng là gì?
2. Mức độ giãn dây chằng
   1. Độ 1 (nhẹ)
   2. Độ 2 (trung bình)
   3. Độ 3 (nặng)
3. Dấu hiệu giãn dây chằng
4. Nguyên nhân gây giãn dây chằng
   1. Các yếu tố góp phần gây ra giãn dây chằng bao gồm:
5. Vị trí thường gặp chấn thương
   1. Khớp gối
   2. Khớp cổ chân  
   3. Khớp vai
   4. Khớp cổ tay và bàn tay
   5. Cột sống
6. Phương pháp chẩn đoán
   1. Thăm khám lâm sàng
   2. Thăm khám cận lâm sàng
7. Biến chứng nếu không được điều trị kịp thời
8. Sơ cứu khi bị giãn dây chằng
9. Phương pháp điều trị
   1. Vật lý trị liệu
   2. Thuốc
10. Cách phòng ngừa

Giãn dây chằng là gì?

Giãn dây chằng là hiện tượng dây chằng bị kéo căng quá mức do tác động bởi nhiều yếu tố, thường là do bị ép đột ngột, khiến cho các khớp di chuyển ra ngoài phạm vi bình thường. Tình trạng này thường xảy ra ở khớp gối, khớp vai và đặc biệt phổ biến ở mắt cá chân (chủ yếu là mặt ngoài).

Giãn dây chằng còn có tên gọi khác là bong gân. (1)

Nhiều người hay nhầm lẫn tình trạng này với căng cơ. Sự khác biệt giữa giãn dây chằng và căng cơ là vị trí của dây chằng. Khi giãn dây chằng, dải cơ bị tổn thương nằm ở vị trí nối với hai xương. Căng cơ lại dải mô bị tổn thương ở vị trí gắn cơ với xương.

Một số trường hợp, giãn dây chằng nghiêm trọng và gãy xương có triệu chứng tương tự nhau, cần được các chuyên gia y tế và các thiết bị chẩn đoán hình ảnh hỗ trợ mới có thể nhận diện đúng.

Giãn dây chằng thường ít gặp ở trẻ nhỏ. Bởi trẻ có vùng mô mềm hơn ở các đầu xương nên dây chằng ở khu vực này thường rất dẻo dai.

Mức độ giãn dây chằng

Tùy theo mức độ tổn thương mà giãn dây chằng được chia thành 3 mức độ sau đây:

Độ 1 (nhẹ)

Dây chằng đã bị giãn, nhưng vẫn còn nguyên vẹn. Người bệnh có thể nghe được tiếng động “bóc” ở thời điểm bị chấn thương, nhưng dây chằng bị tổn thương rất ít, có đau nhức và sưng không đáng kể. Chảy máu bên trong rất ít.

Độ 2 (trung bình)

Ở mức độ này, dây chằng có thể bị rách một phần, chảy máu mức độ trung bình, đau và sưng nghiêm trọng hơn. Người bệnh bị hạn chế vận động hoặc không thể cử động được bộ phận khớp bị giãn dây chằng.

Độ 3 (nặng)

Dây chằng đã có vết rách lớn dẫn đến cảm giác đau dữ dội, chảy máu nhiều và sưng tấy. Người bệnh không thể trụ được trên chân bị giãn dây chằng. Một số trường hợp hiếm xảy ra là có cảm giác trật khớp hoàn toàn.

Dấu hiệu giãn dây chằng

• >Ở thời điểm bị thương, người bệnh nghe được tiếng “bóc” hoặc cảm thấy trật bên trong khớp
• >Đau ở vùng khớp bị chấn thương
• Sưng do viêm tiềm ẩn bên trong khớp hoặc mô mềm xung quanh khớp
• Bầm tím máu tụ phía bên trong khớp thấm ra gần da
• Mất khả năng cử động và sử dụng khớp bị tổn thương
• Khớp mất ổn định, biểu hiện rõ nhất ở các khớp chịu trọng lượng như đầu gối hoặc mắt cá chân

Nguyên nhân gây giãn dây chằng

Giãn dây chằng đến từ những chấn thương trực tiếp hay gián tiếp, thường xảy ra trong đời sống hàng ngày. Cụ thể như: (2)

• Té ngã: Người đi bộ hoặc tập thể dục trên bề mặt không bằng phẳng, tiếp đất một cách đột ngột dễ bị giãn dây chằng ở các khớp đầu gối, cổ tay, vai…
• Chơi thể thao: Các động tác xoay người gấp trong khi chơi các môn thể thao vận động mạnh và nhanh như bóng đá, bóng rổ… dễ khiến giãn dây chằng khớp gối; động tác bật mạnh cổ tay về trước trong môn tennis, cầu lông… gây giãn dây chằng cổ tay.
• Tai nạn lao động: Người mang vác vật nặng lâu ngày, sai tư thế khiến cho các dây chằng bị căng thẳng quá mức, dẫn đến giãn và ảnh hưởng đến khả năng vận động.
• Tai nạn giao thông: Một số trường hợp người điều khiển xe máy hoặc xe ô tô bị va đập mạnh làm cho các dây chằng bị tổn thương.

Các yếu tố góp phần gây ra giãn dây chằng bao gồm:

• Điều kiện môi trường: Bề mặt trơn trượt hoặc không bằng phẳng
• Cơ bắp yếu: Các cơ yếu không thể hỗ trợ cho khớp, đồng thời không thể chống chọi với các yếu tố lực tác động.
• Giày dép không phù hợp: Việc dùng giày dép và các dụng cụ thể thao không vừa vặn hoặc không được bảo dưỡng đúng cũng góp phần làm người bệnh dễ bị té ngã.
• Tiền sử: Người có tiền sử giãn dây chằng rất dễ lặp lại chấn thương này trong tương lai.
• Tình trạng sức khỏe: Người có thể trạng kém, thừa cân, béo phì sẽ dễ bị giãn dây chằng hơn so với người khác.

Vị trí thường gặp chấn thương

Các chuyên gia cơ xương khớp, Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Hệ thống BVĐK Tâm Anh, nhận định các khu vực thường bị >giãn dây chằng bao gồm:

Khớp gối

• Tổn thương dây chằng chéo trước
• Tổn thương dây chằng chéo sau
• Tổn thương dây chằng giữa gối
• Tổn thương dây chằng bên gối
• Chấn thương góc bên
• Trật khớp xương bánh chè
• Tổn thương dây chằng sụn viền sau

Khớp cổ chân  

• Trật mắt cá chân
• Giãn dây chằng mắt cá chân

Khớp vai

• Tổn thương khớp vai AC nối giữa xương đòn và xương bả vai
• Trật khớp vai

Khớp cổ tay và bàn tay

• Giãn dây chằng cổ tay
• Giãn dây chằng bảo vệ UCL (Ngón tay cái của Skier)
• Giãn dây chằng bên ngoài (Ngón tay cái của Gamekeeper)
• Giãn dây chằng ngón tay

Cột sống

• Giãn dây chằng cổ
• Chấn thương cổ Whiplash

Phương pháp chẩn đoán

Trước khi đưa ra phương án điều trị cụ thể, bác sĩ chấn thương chỉnh hình sẽ tiến hành kiểm tra, đánh giá tình trạng giãn dây chằng bằng các biện pháp:

Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ xem xét bệnh sử, khám sức khỏe xương khớp tổng quát bằng cách nắn chỉnh, các nghiệm pháp áp lực để đánh giá tình trạng dây chằng bị chấn thương, số dây chằng bị tổn thương, kiểm tra độ sưng, phạm vi chuyển động và độ ổn định của khớp…

Thăm khám cận lâm sàng

• Các bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình hoặc y học thể thao sẽ chỉ định chụp X-quang để dự phòng trường hợp người bệnh bị gãy xương.
• Tùy thuộc vào tình trạng chấn thương, người bệnh có thể được chỉ định các phương pháp chẩn đoán hình ảnh chuyên sâu như siêu âm khớp, chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) để đánh giá thêm những tổn thương thần kinh, phần mềm.

Biến chứng nếu không được điều trị kịp thời

Tuy giãn dây chằng là một trong những chấn thương thường gặp, nhưng nếu không được điều trị kịp thời và đúng phác đồ, người bệnh vẫn có nguy cơ gánh chịu những biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:(3)

• Gây ra tình trạng đau mạn tính
• Gia tăng nguy cơ tái phát và chấn thương dây chằng ở khu vực khác
• Cứng khớp, ảnh hưởng đến khả năng vận động
• Dễ bị thoái hóa sớm các khớp
• Gặp các biến chứng do phẫu thuật như: chảy máu, nhiễm trùng…

Sơ cứu khi bị giãn dây chằng

Các biện pháp sơ cứu khi bị bong gân đóng vai trò rất quan trọng, giúp dây chằng nhanh phục hồi và giảm bớt biến chứng về sau. Khi bị giãn dây chằng, các chuyên gia cơ xương khớp khuyên người bệnh nên áp dụng liệu pháp RICE. (4)

• Rest (Nghỉ ngơi): Hạn chế hoặc không dùng đến bộ phận bị thương tối thiểu 48 giờ, có thể kéo dài đến 72 giờ để giảm đau và thúc đẩy quá trình hồi phục.
• Ice (Chườm lạnh): Sử dụng túi nước đá hoặc ngâm vùng bị thương vào đá 20 phút/lần để hạn chế lưu lượng máu, giảm sưng tấy, phù nề…
• Compression (Băng ép): Dùng gạc thun, vải sạch băng lên vùng bị giãn dây chằng để khớp không bị xô lệch, giảm đau, hạn chế chảy máu…
• Elevation (Kê cao): Đặt vùng bị thương ở vị trí cao hơn tim để làm giảm tích tụ máu, tránh nguy cơ sưng phù, bầm tím…

Nếu người bệnh có những biểu hiện như: không đáp ứng với các biện pháp sơ cứu, cường độ đau tăng dần, người có dấu hiệu ớn lạnh hay phát sốt… cần đến ngay các cơ sở y tế để được kiểm tra chi tiết và điều trị sớm.

Phương pháp điều trị

Điều trị giãn dây chằng cần xem xét nguyên nhân chính gây nên tình trạng này, bao gồm nâng cao sức khỏe của cơ xương khớp từ bên trong và tác động từ bên ngoài.

Vật lý trị liệu

Các bài tập vật lý trị liệu có khả năng giúp ngăn ngừa sự hình thành mô sẹo bất thường, hạn chế tình trạng cứng khớp, khôi phục các cơ tổn thương. Tuy nhiên, người bệnh cần được bác sĩ chuyên khoa trực tiếp thăm khám, hướng dẫn bài tập dựa trên thể trạng và tình trạng chấn thương, không nên tự ý tập tại nhà hoặc tập theo các hướng dẫn trên internet để tránh làm tổn thương thêm trầm trọng.

Đồng thời người bệnh có thể được giảm đau thông qua các kỹ thuật vận động khớp, xoa bóp mô mềm, điện trị liệu, thả lỏng hoặc tăng cường tập luyện vùng bị thương bằng các bài tập và kỹ thuật được chỉ định riêng.

Thời gian tập vật lý trị liệu và thời gian cần thiết để phục hồi hoàn toàn sau khi bị giãn dây chằng phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương và tốc độ chữa lành của từng người. Thông thường, một người bị giãn dây chằng mắt cá chân ở mức độ trung bình có thể cần từ 3-6 tuần tập vật lý trị liệu sẽ có thể đi lại bình thường. Với người bị giãn dây chằng ở mức độ nghiêm trọng có thể mất 8-12 tháng để dây chằng lành lại hoàn toàn và cần phải thật thận trọng để tránh tái phát chấn thương.

Thuốc

• Paracetamol thuộc nhóm thuốc thông thường, có thể giúp giảm đau khi bị giãn dây chằng không cần bác sĩ kê đơn. Người bệnh nên dùng 4-6 tiếng/lần, dùng trong vài ngày để cảm thấy dễ chịu hơn.
• Nếu cơn đau vẫn còn nghiêm trọng khi đã dùng thuốc, người bệnh nên báo với bác sĩ để được kê đơn thuốc giảm đau mạnh hơn như Codeine. Thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể giảm đau, hạn chế tình trạng viêm nhiễm, sưng tấy… và cũng cần được bác sĩ chỉ định.
• Thuốc giảm đau chống viêm dạng thoa cũng có tác dụng tốt như thuốc viên trong điều trị giãn dây chằng và ít gây tác dụng phụ.

Cách phòng ngừa

Việc điều trị các vấn đề có liên quan đến dây chằng thường mất nhiều thời gian và nguy cơ tái phát cao. Do đó, bạn nên dự phòng nguy cơ chấn thương bằng các biện pháp an toàn và hiệu quả sau đây:

• Chú ý khi di chuyển, nhất là trong điều kiện bất lợi nhưng đường trơn, trời tối
• Thận trọng khi điều khiển các phương tiện giao thông và mang dụng cụ bảo hộ
• Sử dụng các thiết bị hỗ trợ khi chơi thể thao
• Trước khi chơi thể thao, nên khởi động đúng và đủ
• Chọn giày dép vừa chân, chắc chắn để tránh té ngã
• Tăng cường các bài tập để nâng cao sức khỏe cơ xương khớp
• Bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng để nâng cao sức khỏe

Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Hệ thống BVĐK Tâm Anh, là nơi quy tụ đội ngũ chuyên gia đầu ngành, bác sĩ ngoại khoa giàu kinh nghiệm, tận tâm, nhiệt tình như: TTND.GS.TS.BS Nguyễn Việt Tiến; PGS.TS.BS Đặng Hồng Hoa; ThS.BS Trần Anh Vũ; TS.BS Đỗ Tiến Dũng; TS.BS.CKII Vũ Hữu Dũng… Đây cũng là một trong những đơn vị tiên phong trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh về cơ xương khớp với kỹ thuật hiện đại theo phác đồ tiên tiến hàng đầu thế giới.

Bệnh viện còn được trang bị hệ thống máy móc, trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại như: máy chụp CT 768 lát cắt Somatom Drive, máy cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix, máy đo mật độ xương, máy siêu âm…; hệ thống kính vi phẫu thuật Opmi Vario 700 Zeiss, bàn mổ Meera-Maquet… để có thể phát hiện sớm các tổn thương và phẫu thuật điều trị thành công các bệnh lý về cơ xương khớp…

BVĐK Tâm Anh còn sở hữu hệ thống phòng khám khang trang, khu nội trú cao cấp; khu vực phục hồi chức năng hiện đại; quy trình chăm sóc hậu phẫu toàn diện giúp bệnh nhân nhanh chóng hồi phục và ổn định sức khỏe sau phẫu thuật.

Để đặt lịch khám và điều trị giãn dây chằng với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH

• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội:
  • 108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, Hà Nội
  • Hotline: 024 3872 3872 – 024 7106 6858
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM:
  • 2B Phổ Quang, P.2, Q.Tân Bình, TP.HCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Quận 8:
  • 316C Phạm Hùng, P.5, Q.8, TP.HCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7:
  • 25 Nguyễn Hữu Thọ, P.Tân Hưng, Q.7, TP.HCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Fanpage: https://www.facebook.com/benhvientamanh/
• Website: https://tamanhhospital.vn

Giãn dây chằng nếu được điều trị kịp thời, đúng cách sẽ giúp người bệnh nhanh phục hồi và hạn chế được những biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng sống. Vì thế, người bệnh nên học cách nhận biết, sơ cứu và đặc biệt là nên đến ngay các bệnh viện có chuyên khoa cơ xương khớp khi triệu chứng không thuyên giảm, để được chẩn đoán, điều trị kịp thời.