Hạnh Nhân, Dược Tính Và độc Tính Cần Lưu ý

Trong Đông y có hai vị thuốc hay bị nhầm lẫn vì hình dáng bề ngoài của chúng rất giống nhau, đó là đào nhân và hạnh nhân. Đào nhân là nhân hạt của cây đào phai còn hạnh nhân là nhân hạt của một số loại mơ (thường là loại mơ có tên “hạnh” 杏 theo cách gọi của người Trung Quốc).

Vậy, công dụng của hạnh nhân có gì đặc biệt và vì sao vị thuốc này hơi độc nhưng vẫn được dùng điều trị bệnh? Mời các bạn cùng tìm hiểu nhé!

Tham khảo: Đào nhân điều trị bí đại tiện, tắc kinh và ứ huyết sau sinh

Vài nét về vị thuốc hạnh nhân

Hạnh nhân (杏仁) là một vị thuốc được lấy từ nhân hạt của một số cây mơ khác nhau nhưng thường là nhân hạt của cây Armeniaca vulgaris (tên đồng nghĩa là Prunus armeniaca) (1).

Để chọn được vị thuốc tốt, bạn cần lựa những hạt cứng, chắc, có nhiều dầu béo và lớp màng nhân mỏng (2).

Công dụng làm thuốc của hạnh nhân

Theo y học cổ truyền, hạnh nhân có vị ngọt, tính bình và hơi độc. Cụ thể, trong nhân hạt của cây Prunus armeniaca có chất amygdalin. Khi đi vào cơ thể, chất này sẽ tác động làm hưng phấn trung khu thần kinh nhưng sau đó có thể dẫn đến ức chế, nếu nặng liều còn có thể dẫn đến hôn mê và tử vong (với liều vừa đủ thì giúp trấn tĩnh trung khu hô hấp và giúp giảm ho) (theo công trình Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam) (2) (3).

Mặt khác, khi dùng hạnh nhân với lượng vừa phải theo sự chỉ dẫn của thầy thuốc thì vị thuốc này lại có nhiều công dụng quý như:

• Giúp hạ khí, tan đờm.
• Điều trị ho suyễn, ngoại cảm.
• Điều trị cổ họng tê đau.
• Giúp giảm táo bón và điều trị bế đại tiện.
• Điều trị hen đờm kết và phù thũng (theo sách của danh y Trương Trọng Cảnh).
• Giúp nhuận tràng, điều trị chứng khó thở và các bệnh do nóng phổi (theo sách Trân châu nang).
• Giúp tiêu thũng, sát trùng và giảm sang nhọt (theo sách Bản thảo cương mục).
• Điều trị bí đại tiện, phiền nhiệt nhức đầu (theo sách Bản thảo cầu chân).

Liều lượng: mỗi ngày dùng từ 4 đến 12 g theo chỉ định của thầy thuốc, không được dùng quá liều vì sẽ dễ gây ngộ độc với các triệu chứng như: nôn mửa, chóng mặt, đau bụng, tiêu chảy… thậm chí là co giật, suy hô hấp, tử vong. Bên cạnh đó, để làm giảm bớt độc tính có trong thuốc, sau khi nấu lên thì ta nên cho thêm đường rồi mới uống (4).

Lưu ý khi dùng hạnh nhân

• Đối tượng cần tránh: Những người cơ thể hư nhược hoặc ho mà không do cảm tà khí thì không được dùng.
• Trong sơ chế: Khi tách lấy nhân mà nếu thấy bên trong có hai nhân thì không dùng làm thuốc.
• Trong kết hợp: Khi dùng hạnh nhân, không được kết hợp với thương thảo, cát căn, hoàng bá… vì các vị này không hợp nhau (2).

Các bài thuốc thường dùng

Bên cạnh cách dùng độc vị, hạnh nhân còn được dùng kết hợp trong nhiều trường hợp. Ngoài ra, với một số bệnh thì cách dùng hạnh nhân có khác hơn, có khi còn dùng ngoài da. Cụ thể như sau:

1. Điều trị viêm phế quản cấp tính (do phong hàn)

• Chuẩn bị: hạnh nhân, tử uyển, tiền hồ (mỗi loại 12 g), cam thảo Bắc (4 g) và cát cánh (8 g).
• Thực hiện: lấy các vị trên xắt nhỏ ra rồi nấu lấy nước uống trong ngày (2).

2. Điều trị ngứa âm hộ

• Chuẩn bị: hạnh nhân (lượng vừa đủ dùng).
• Thực hiện: đốt tồn tính rồi xay nát ra, sau đó đợi nguội hẳn thì cho vào một cái túi vải, buộc lại rồi nhét vào âm hộ thì sẽ hết ngứa (2).

3. Điều trị chứng lỗ tai chảy mủ

• Chuẩn bị: hạnh nhân (lượng vừa đủ).
• Thực hiện: lấy thuốc sao đen rồi xay nát, sau đó cho vào miếng vải nhỏ, buộc kín lại rồi nhét vào vành lỗ tai (chỗ bị chảy mủ), mỗi ngày thực hiện 3 – 4 lần như thế (2).

▼ Nguồn tham khảo

1. Prunus Armeniaca, https://en.wikipedia.org/wiki/Prunus_armeniaca, ngày truy cập: 27/ 12/ 2020.
2. Nguyễn Văn Quý – Nguyễn Phương, Thuốc Bắc thường dùng, NXB Y học, 2002, trang 472.
3. Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb Y học, 1999, trang 703.
4. Hạnh nhân, http://www.baophuyen.com.vn/portals/0/quangcao/TRACUUDONGDUOC/TUDIEN/THUOC/HANHNHAN.HTM, ngày truy cập: 27/ 12/ 2020.