TÔ TỬ

TÔ TỬ

(Fructus Perillae Frutescentis)

Tô tử dùng làm thuốc được ghi đầu tiên trong sách Danh Y biệt lục là hạt của cây Tía tô, tên thực vật học là Perilla Frutescens (L) Britt var acuta (Thunb) Kudo thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae hoặc Labiatae).

Cây Tía tô được trồng khắp nơi ở nước ta để lấy lá ăn, làm rau sống và làm thuốc. Đến mùa thu quả chín hái về rửa sạch bỏ tạp chất phơi khô. Làm thuốc dùng Tô tử sống hoặc sao Tô tử, chích Tô tử.

Tính vị qui kinh:

Tô tử vị cay tính ôn, qui kinh Phế, Đại tràng.

Theo các sách thuốc cổ:

• Sách Danh y biệt lục: vị cay ôn.
• Sách Dược tính bản thảo: không độc.
• Sách Dược phẩm hóa nghĩa: nhập phế kinh.
• Sách Bản thảo tái tân: nhập 2 kinh Can thận.

Thành phần chủ yếu:

Hạt Tía tô có dầu lỏng 45 - 50% (gọi là dầu Tô tử), vitamin B1, amino acid.

Tác dụng dược lý:

A.Theo Y học cổ truyền:

Tô tử có tác dụng chỉ khái bình suyễn, lợi tiểu tiêu phù.

Chủ trị các chứng đàm diên thịnh, khí nghịch ho suyễn, trường táo tiện bí (tiêu bón do đại trường táo).

Trích đoạn Y văn cổ:

• Sách Danh y biệt lục: " chủ hạ khí, trừ hàn ôn trung".
• Sách Dược tính bản thảo: " trị thượng khí khái nghịch lãnh khí".
• Sách Bản thảo cương mục: " trị phong thuận khí, lợi cách khoan trường".
• Sách Bản thảo bị yếu: " tác dụng giống lá tía tô, có tác dụng hạ khí định suyễn, chỉ khái tiêu đờm".

B.Kết quả nghiên cưú dược lý hiện đại:

Chưa thấy có tài liệu nào ghi nhận gì.

Ứng dụng lâm sàng:

1.Trị ho kéo dài khó khỏi do viêm họng, viêm phế quản mạn, hen phế quản:

• Tô tử giáng khí thang (Hòa tễ cục phương): Tô tử, Trần bì, Tiền hồ, Chế Bán hạ, Hậu phác đều 6 - 9g, Đương qui 12g, Nhục quế 3g, Chích thảo 3g, Gừng tươi 3 lát, sắc uống.
• Tam tử dưỡng thân thang: (Tô tử, La bạc tử đều 10g, Bạch giới tử 6g). Thẩm thuận Cầm đã dùng bài thuốc sắc cho uống trị 40 ca ho lâu không khỏi, thuốc cho vào ống 10ml/ống, ngày 2 lần, mỗi lần 1 ống, 7 ngày là một liệu trình, kết quả 37,5% (Thẩm thuận Cầm, tờ Thông báo Trung dược 1968,8:56).

2.Trị lãi đũa: dùng hạt Tô tử giã nhỏ nhai uống, liều mỗi lần:

+ Trẻ từ 4 đến 10 tuổi: 20 - 50g/lần.

+ Người lớn: 50 - 70g, ngày 2 - 3 lần uống lúc đói, liên tục 3 ngày hoặc hơn.

Trị 100 ca kết quả ra giun 92 ca (Lưu thiên Vũ, Báo Trung y Tứ xuyên 1986,8:47).

Liều thường dùng và chú ý:

• Liều: 5 - 10g.
• Tô tử sao dược tính hòa hoãn hơn. Chích Tô tử tác dụng nhuận phế tốt.