Hướng Dẫn Cách Lập Bài Vị - Nhà Thờ Họ

Giống như bát hương hay ảnh thờ trên bàn thờ thì bài vị cũng có vai trò rất quan trọng trong văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Việt. Nó không chỉ là nơi ngự riêng của từng hương linh, chân linh, gia thần trông coi nhà cửa, tài lộc trong gia đình, mà còn là nơi con cháu tưởng nhớ, biết ơn những người đã khuất. Vậy cách lập bài vị gia tiên, thần tài như thế nào cho chuẩn, mời các bạn cùng nhà thờ họ tìm hiểu nội dung dưới đây của bài viết.

Bài vị là gì?

Bài vị hay long vị là một tấm thẻ được làm bằng giấy hoặc gỗ mỏng, dùng để ghi tên, chức tước, ngày tháng năm sinh, tử của người được thờ trên ban thờ của gia đình, từ đường, nhà thờ họ, đình, chùa, miếu…Người được khắc trên bài vị được gọi là thần chủ.

Đối với hương linh có di ảnh thì trên bài vị sẽ để ảnh của hương linh kèm theo tên và họ. Trong trường hợp không có ảnh thì sẽ ghi tên ở giữa, ngày tháng năm sinh và năm tử ở hai bên. Với những gia đình có điều kiện thường đặt bài vị trong cỗ ngai, cỗ khám sơn son thiếc vàng.

Vì bài vị thường là vật được con cháu lưu truyền từ đời này sang đời khác, do vậy, gia chủ thường sử dụng bài vị bằng gỗ quý như gỗ hương, gỗ lim hoặc các tấm bài vị bằng đồng thay vì làm bằng giấy như trước kia. Để tăng vẻ đẹp sang trọng, trang nghiêm cho phòng thờ, đồng thời tăng độ bền lâu, chống lo mối, mọt, cong, vênh khi sử dụng.

Ý nghĩa của bài vị thờ

Theo tín ngưỡng văn hóa phương Đông trong đó có Việt Nam thì bàn thờ gia tiên là nơi linh thiêng nhất của ngôi nhà, nó được xem là “chốn về ngự” của thần linh, gia tiên mỗi khi lễ tết cúng bái, giỗ chạp.

Với quan niệm “trần sao âm vậy”, con cháu muốn có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, bình an thì bàn thờ gia tiên cũng cần đầy đủ, tươm tất, như vậy thì bề trên mới chứng giám phù hộ độ trì cho gia đình, dòng tộc.

Mà bài vị là một trong những vật phẩm thờ cúng quan trọng không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên. Nó không chỉ là vật phẩm tâm linh mang ý nghĩa cao quý, tượng trưng cho sự thương nhớ, hoài niệm của con cháu với tổ tiên tiền tổ. Mà còn giúp con cháu dễ dàng phân biệt vị trí mà tên tuổi của người quá cố mỗi khi cúng khấn, triệu thỉnh vong linh.

Có bao nhiêu loại bài vị?

Trên thị trường hiện nay có rất nhiều loại bài vị, được chế tác từ nhiều chất liệu khác nhau với những đường nét hoa văn, điêu khắc riêng.  Nhưng nhìn chung, bài vị sẽ có 3 loại phổ biến là bài vị bằng đồng, bài vị đá và bài vị gỗ.

Bài vị đá thường được chạm khắc từ đá cẩm thạch, đá hoa cương, đá xanh tự nhiên. Loại bài vị này có độ bền cao, tạo được độ trang nghiêm, uy nghi cho không gian thờ cúng. Các chi tiết trang trí có thể được chạm trổ thủ công bằng tay hoặc dùng laser để điêu khắc thay cho sức người, dù các nào thì hình ảnh tạo ra cũng rất sắc sảo và đẹp.

Bài vị đồng cũng là sản phẩm phổ biến trên thị trường hiện nay, mang lại cảm giác quyền quý và sang trọng. Loại bài vị này có độ bền cao, đi cùng năm tháng, tuy nhiên gia chủ cũng cần phải chú ý thường xuyên lau chùi để bài vị luôn ở trạng thái đẹp nhất.

Ngoài hai loại trên thì bài vị gỗ cũng là một trong những loại thông dụng nhất từ xưa đến nay. Bởi đây là nguyên liệu truyền thống, dễ kiếm trong tự nhiên, đa số gia đình Việt đều có thể sở hữu. Không chỉ vậy, các họa tiết hoa sen, hoa lá cách điệu khi được khắc trên bài vị bằng gỗ sẽ sẽ mang lại nét đẹp mộc mạc, gợi nhớ về người thân và những điều xưa cũ. Tuy nhiên, bài vị này thường có độ bền kém hơn hai vật liệu trên vì nếu không xử lý tốt sẽ rất dễ bị mối mọt, ẩm mốc, gây ảnh hưởng đến tính thẩm mỹ và sự trang nghiêm của không gian thờ tự

Cách viết bài vị thờ gia tiên theo phong tục xưa của người Việt

Tại các nhà thờ họ hay trên bàn thờ mỗi gia đình đều có bài vị. Đối với những gia đình hoàng thân quốc thích hay các gia đình quan tước, hào môn, lý trưởng, giàu có thì cách viết lập bài vị để thờ sẽ có phần cầu kỳ hơn.

Cách viết và lập bài vị để thờ theo lễ nghi ngày xưa rất cầu kỳ và phiền phức. Gia đình có người chết muốn lập bài vị thờ thì cần làm nhà trạm bên cạnh huyệt, sau đó mời quan đến để viết bài vị (đề chủ) trước khi hạ huyệt chôn cất. 

Tục lệ mời quan có chức cao, nhất là có chân khoa bảng đến đề chủ, và một vị quan kém phẩm hơn đến phủng chủ (tức là bưng thần chủ đặt lên linh xa) hết sức tốn kém. Chủ nhà phải tổ chức đám rước quan cho nghi vệ, xếp đặt nơi hành lễ có quy củ và tiếp đãi khách trọng thể; sau khi đã tiễn đưa quan về còn phải đem lễ vật và tiền tạ ơn.

Đối với gia đình có ông bà bố mẹ được vua truy tặng danh hiệu thì khi lập bài vị thường khoa trương hơn, sử dụng bài vị vàng son, mời quan về đề chủ tại nhà thờ và ghi rõ phẩm hàm vừa được truy tặng rồi làm lễ phần hoàng. Cũng có những nhà thanh bạch muốn giữ nề nếp sẽ mời bạn thân của ông hay của bố đến đề chủ làm lễ nghi giản ước.

Cách viết bài vị để thờ ngày nay

Ngày nay, hầu hết các gia đình khi có người mất hay thờ thần tài đều nhờ sư thầy hoặc các thầy cúng viết bài vị cúng. Nội dung bài vị thờ thần tài và bài vị thờ tổ tiên được viết bằng chữ Hán Nôm. Bài vị có thể khắc chữ trên gỗ. Hoặc nhờ các thầy viết chữ lên giấy rồi dán vào bài vị.

Có nên viết bằng chữ quốc ngữ cho dễ đọc dễ hiểu hay không cũng là điều mà nhiều gia chủ thắc mắc. Chúng ta không nên phân biệt chữ Hán Nôm và chữ thuần Việt theo tư tưởng dân tộc. Vì nội dung viết bài vị để thờ có những chữ không có chữ thuần âm Việt. Hoặc nếu có thì nghe không hay, không trang trọng.

Để chữ trên bài vị khi đọc được trang trọng đúng theo thuần phong mỹ tục thì phía mặt trước bài vị nên khắc chữ Hán nôm. Còn chữ Việt, ta dịch nghĩa khắc phía sau bài vị để con cháu dễ đọc và biết bài vị đó thờ ai . Như vậy, vừa đảm bảo quy luật mà vẫn phù hợp với sự thay đổi chữ viết của xã hội.

Những gia đình cẩn trọng hơn thì tìm đơn vị làm đồ thờ giỏi có nghiên cứu sâu về văn hóa thờ cúng, hay cơ sở sản xuất am hiểu về chữ Hán Nôm và nắm rõ được niêm luật viết bài vị để nhờ họ tư vấn rồi đặt làm mẫu bài vị cho phù hợp với kích thước, phong thuỷ phòng thờ.

Nguyên tắc lập bài vị

Chính vì sự uy nghiêm và tầm quan trọng của mình nên việc lập và đặt bài vị luôn là vấn đề yêu cầu sự chính xác tuyệt đối. Nhiều gia chủ hẳn rất đau đầu không biết cách lập bài vị và quy tắc lập ra sao cho đúng. Vì vậy, nhà thờ họ xin đưa ra cho bạn một vài gợi ý sau đây:

Kích thước bài vị

Nội dung trên bài vị thờ gia tiên được viết theo kích thước và trình tự như sau:

+ Lòng để viết chữ rộng từ 3 – 4 cm, cao từ 13 – 21cm.

+ Kích thước tổng thể của bài vị: Cao 38cm ( cung tốt Tiến bả,  Tài chí) x Rộng 17cm (cung tốt thiêm đinh, Tài vượng). Cao 41cm, 61cm x chiều rộng lần lượt là 18cm, 21cm. Hoặc  chủ nhà có thể chọn một số kích thước khác hợp với tuổi thước Lỗ Ban, tuy nhiên cần chọn kích thước có tỉ lệ cân đối.

Số từ viết trên bài vị

Số chữ viết trên bài vị phải chia hết cho 4, hoặc chia cho 4 còn dư 3 chứ không được dư 1 hoặc dư 2). Quy tắc dựa theo cách đếm tuần tự 4 chữ: Quỷ – Khốc – Linh – Thính. Nếu người chết là nam giới thì phải vào chữ Linh (dư 3), nữ rơi vào chữ Thính (chia hết) là được.

Nội dung phải có trong một bài vị

Thông thường, chữ viết trên bài vị là chữ Hán Nôm theo chiều dọc từ trên xuống và từ phải qua trái cụ thể như sau:

Cách viết bài vị để thờ các cụ ông

-Đầu tiên ở giữa ghi vai vế quan hệ xưng hô của người chủ cúng với người đã khuất.

– Tiếp theo ghi tước vị = học vị, chức vụ, tước vị được phong (nếu có).

– Tên tự, tên huý

– Tên hiệu.

– Tên thụy (nếu có) 

– Cuối cùng ghi 3 chữ “Chi Linh Vị” hay “Thần vị” “Thần Chủ”, “Bài Vị”, “ Tọa vị”, “ Linh Vị”.

Góc phía trên bên trái viết ngày tháng năm sinh (nếu nhớ). Góc phía dưới bên trái ghi ngày tháng năm chết.

Cách viết nội dung theo đời bài vị để trong nhà thờ họ:

• Đệ nhất đại tổ (hoặc thủy tổ 始祖)
• Đệ nhị đại tổ
• Đệ tam đại tổ
• Đệ tứ đại tổ
• Đệ ngũ đại tổ
• …

Cách viết vai vế bài vị tổ chi trong nhà thờ chi tộc hiện nay

• Thêm “Can” thì viết theo đời thứ tự :
• Đệ nhất đại tổ Giáp chi
• Đệ nhất đại tổ Ất chi
• Đệ nhất đại tổ Bính chi
• ….

Cách viết bài vị để thờ gia tiên theo quan hệ gia đình:

• Bố đẻ ra ta là 顯考 (hiển khảo). Ghi chú: không đề 父親 (phụ thân) đây là cách gọi khi người còn sống.
• Cha của hiển khảo tức ông nội là 祖考 (tổ khảo) hoặc  祖父 (tổ phụ)
• Cha của tổ khảo (cụ nội) là  曾祖考 (tằng tổ khảo)
• Cha của tăng tổ (kỵ nội):  高祖考 (cao tổ khảo)
• Cha của cao tổ tức ông tổ: 天祖 考 (tiên tổ khảo)
• ….
• Người khai sinh ra dòng họ hay nghề nghiệp nào đó là 始祖 (Thủy tổ)

Cách viết bài vị để thờ mẹ, bà, cụ bà…..

-Đầu tiên phải ghi rõ vợ cụ nào (vai vế, tước vị, tên hiệu của cụ ông) quan hệ như nào với người chủ cúng. Thay chữ (khảo考) bằng chữ (tỉ 妣 ). Vợ cả ghi chính thất, vợ 2 thì ghi á thất hoặc thứ thất,…

– Tên húy, tên tự, tên hiệu và thụy (nếu có)

– Cuối cùng là “chi Linh vị”,“Thần chủ” hoặc “Linh vị”.

– Hai bên phải ,trái ghi ngày tháng năm sinh, mất như các bài vị khác.

Lưu ý: có trường hợp bài vị các cụ bà không ghi tên ông. Hay bài vị để chung cả cụ ông và cụ bà. Bài vị thờ được lưu giữ 5 đời (ngũ đại mai thần chủ) kể từ người chủ cúng, đến đời thứ 6 sẽ đem hóa, chôn hoặc thiên di vào nhà thờ tộc họ để thờ cúng chung. Cách viết bài vị đám tang và cách viết bài vị bà tổ cô cũng tương tự như viết bài vị chúng tôi nêu ra phía trên. 

Những lưu ý trong việc đặt bài vị

Sau khi đã nắm rõ những quy tắc ở trên, nhiều người tưởng rằng có thể tự đặt bài vị ngay được. Tuy nhiên có những lưu ý nhỏ quan trọng mà bạn có thể chưa biết. Bạn cần chú ý những chi tiết này để làm một bài vị trang nghiêm với đầy lòng tôn kính, tránh những sai lầm đáng tiếc phạm đến tổ tiên.

Bài vị có thể đặt riêng hoặc đặt trên ngai thờ, trong khám. Vị trí trước nhà, minh đường, những nơi có khí lưu thông thoáng. Nếu bạn sống ở nhà nhiều tầng thì bàn thờ và bài vị phải được đặt ở tầng cao nhất.

Cần tìm hiểu hướng tốt nhất theo phong thủy để đặt bài vị, như vậy sẽ có thêm nhiều may mắn, thành công.

Nếu gia chủ là trưởng họ hoặc trưởng chi thì thần chủ không bao giờ thay đổi. Các nhà còn lại sẽ thay đổi theo ngũ đại mai thần chủ. Trên bàn thờ bao giờ cũng chỉ có bốn bài vị ghi bốn thần chủ là cao, tằng, tổ, khảo tức kị, cụ, ông, cha. 

Tránh đặt bài vị đối diện với những mặt phẳng mang tính phản chiếu như hồ cá, gương. Ngay dưới chân bài vị tuyệt đối không được đặt các thiết bị như loa, đài, ti vi, máy tính, …

Đặt bài vị dưới thanh xà ngang trên nóc nhà cũng có thể tạo ra sự nặng nề, bí bách.

Trên bàn thờ gia tiên, bài vị tổ tiên phải đặt bên phải, bài vị thần linh đặt bên còn lại. Nếu làm trái rất có thể gia chủ sẽ phải gánh nhiều hậu họa nghiêm trọng.

Bạn cần lau dọn bao sái ban thờ, bài vị thường xuyên và ngoài những vật dụng thờ cúng cần có trên ban thờ như bài vị, bát hương, mâm bồng, …thì bạn không nên để thêm bất kỳ đồ vật trang trí không cần thiết khác.

Trên đây là những thông tin liên quan đến hướng dẫn lập bài vị, cách lập bài vị thờ gia tiên, cách lập bài vị thần tài. Cảm ơn quý đọc giả đã theo dõi bài viết của chúng tôi.

5/5 - (4 bình chọn)