Khèn Bè- Nhạc Cụ độc đáo Của Người Thái

Là một trong bảy dân tộc anh em cùng sinh sống trên mảnh đất Hòa Bình, người Thái ở huyện vùng cao Mai Châu có những đặc sắc văn hóa riêng, trong đó Khèn Bè là một loại nhạc cụ độc đáo không thể thiếu trong những dịp cưới hỏi, lễ, tết hay ngày hội đón xuân… của đồng bào Thái.

Các cụ già trong bản kể lại: Xưa có chàng trai họ Lò nghèo, nhân hậu và có tài thổi sáo, thậm chí lấy lá cây đưa lên miệng thổi cũng ra một thứ âm thanh kỳ lạ làm xao xuyến lòng người. Vì tài đó, con gái một Tạo bản giàu có trong vùng đã yêu chàng tha thiết. Hay tin con gái mình đã bén hơi chàng trai họ Lò, Tạo bản giận lắm, nhốt con gái trong buồng, đợi ngày lành tháng tốt sẽ gả cho một người giàu có ở làng bên. Không cưỡng nổi ý muốn của cha mẹ, nàng gửi lại cho chàng gói sáp ong đá đã in dấu tay của nàng mỗi khi kéo sợi. Nhận kỷ vật cuối cùng của người yêu, chàng buồn bã bỏ bản ra đi. Lang thang hết ngày này qua ngày khác, cuối cùng chàng gặp con suối và dừng lại thả tâm hồn theo dòng nước. Bên dòng suối vắng, chàng nảy ra ý định làm cây sáo thổi để giải buồn. Thấy có nhiều cây nứa tép bên bờ suối, chàng chọn lấy từng dóng nứa to, nhỏ khác nhau bó lại và lấy sáp ong người yêu tặng bịt kín các kẽ hở giữa các ống sáo, rồi lấy dao vạt chéo phần đầu và thổi thử. Lạ thay cây sáo bè có tiếng to, nhỏ, cao, thấp khác nhau theo các ngón tay bấm của chàng. Chàng mải mê thổi bên dòng nước chảy, quên ăn quên ngủ. Bẵng đi một thời gian không thấy chàng trai nghèo về bản, bạn bè liền đi tìm và thấy chàng đã chết khô bên bờ suối, tay vẫn nắm chặt chiếc khèn. Từ đó, cây khèn của chàng trai nghèo họ Lò được bạn bè bắt chước làm theo. Khèn bè theo tay các chàng trai đi sương về nắng, còn sáp ong thì bện chặt lấy khèn, không bao giờ tách rời.

Khèn bè của dân tộc Thái (Mai Châu) được cấu tạo với 14 ống nứa, nhưng phải là nứa tép bánh tẻ, nhỏ, mỏng, ít mấu và xếp từ thấp đến cao. Khèn được chia làm 2 bè, mỗi bè 7 ống. Bầu khèn làm bằng gỗ, một đầu khoét thủng để thổi, một đầu bịt kín bằng sáp ong đá. Một cây Khèn bè của người Thái gồm có 4 ống khèn được thuôn thông suốt gắn chặt vào bầu hơi. Độ dài của ống khèn tùy thuộc vào nghệ nhân làm khèn, nhưng cây khèn kêu được còn phụ thuộc vào những lưỡi khèn. Lưỡi khèn được làm bằng đồng hoặc bạc trắng, đánh mỏng như tờ giấy để gắn vào trong các ống khèn, phía trên bầu hơi có dùi những nốt bấm. Âm thanh của khèn phụ thuộc vào cách cài những lưỡi khèn và độ chính xác về khoảng cách của những nốt bấm. Khèn bè dài, tiếng to, trầm, dùng cho người cao tuổi thổi ở nhà, còn khèn ngắn, tiếng nhỏ, thanh dùng cho thanh niên mang theo người.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Thấy chúng tôi muốn nghe giai điệu khèn, ông Lò Văn Nhoi ở xóm Đồng Bảng, xã Đồng Bảng là một nghệ nhân Khèn bè có tiếng ở huyện Mai Châu, hướng về cây Khèn bè thổi lên những giai điệu mượt mà, trầm bổng cao vút, khiến chúng tôi như cuốn theo, say sưa, mê đắm trong từng khúc nhạc. Rời chiếc khèn, ông Nhoi tâm sự: Khèn bè là loại nhạc cụ đặc trưng và có vị trí quan trọng trong đời sống của đồng bào dân tộc Thái, con cháu phải yêu nó, gìn giữ nó cho thế hệ mai sau. Để làm được cây Khèn bè phải qua rất nhiều công đoạn, cùng với sự tỷ mẩn và tài hoa của bàn tay người thợ. Đặc biệt, phải thật sự yêu thích nó thì mới có thể làm ra một cây khèn ưng ý. Cây khèn tốt khi thổi lên phải thấy được nỗi lòng của người thổi lẫn người làm ra nó. Đằng sau sự khắc nghiệt của vùng núi cao này là những tâm hồn bình dị, lặng lẽ và khát vọng sống, khát vọng được hòa mình vào thiên nhiên của con người nơi đây.