Kiến Trúc độc đáo ở Di Tích Quốc Gia đặc Biệt đền Trần Thương

Đền Trần Thương là một di tích tiêu biểu của tỉnh Hà Nam, nơi đây hội tụ nhiều giá trị đặc sắc về lịch sử, quân sự, kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ, tâm linh, du lịch ít người biết.

Đền Trần Thương tại xã Trần Hưng Đạo, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam, được xây dựng theo hình chữ Quốc vuông vắn.

Tổng thể kiến trúc cảnh quan ngôi đền gồm nghi môn ngoại, nghi môn nội, năm tòa, 15 gian, chia thành ba cung: Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam và hai giải vũ, năm giếng… tạo nên những điểm độc đáo riêng. Địa thế nơi đây rất thuận tiện cho việc vận chuyển, tích trữ lương thảo của triều đình. Khi chiến thắng trở về, Trần Quốc Tuấn đã mở kho lương tổ chức khao quân và dân mừng chiến thắng.

Đền Trần Thương thờ vị anh hùng dân tộc Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng các tướng có công trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai vào thế kỷ XIII.

Theo thủ nhang của đền, ông Phạm Hải Hưng, trong cuộc chiến của quan quân nhà Trần chống Nguyên Mông lần 2, Hưng Đạo Đại Vương đã chọn nơi đây là một trong 6 địa điểm cất giữ kho lương vào năm 1285.

Không gian tổng quan có sự kết hợp hài hòa giữa phong thủy hữu tình, trời mây, sông nước.

Nhìn từ trên cao, đền có 5 giếng nước. Hai giếng lớn phía nam có tên là giếng nhũ, không bao giờ cạn. Hai giếng phía bắc gọi là hai giếng nhĩ như hai cái tai.

Tất cả cấu trúc của đường, giếng tạo nên thế đất riêng có của đền Trần Thương.

Nối giữa nhà tiền đường và cung đệ nhị là một cái giếng được gọi là giếng khẩu (miệng). Đây cũng là trung tâm của ngôi đền. Nước luôn giữ ở chừng mực, không đầy và không cạn, trong vắt.

Phía nam của giếng khẩu chính là cửa của một hầm ngầm nơi có hai con nghê đá đứng canh cửa hầm. Người ta tìm thấy trong hầm có choé sứ, than củi hay vỏ trấu.

Đền có cửa chính cao hai tầng, tầng dưới uốn thành hình vòm trang trí hoa văn xung quanh.

Tầng trên là gác chuông tám mái, treo một quả chuông lớn dùng để truyền tín hiệu cho vùng xung quanh. Theo thứ tự từ ngoài đền vào trong, cung đầu tiên là cung Đệ Tam, là nơi thờ Ban Công Đồng và Quan Ngũ Hổ, đồng thời cũng là nhà khách.

Theo nhà nghiên cứu, giữa đền có một cái hố (giếng) là một dấu chỉ đặc biệt. Cũng có một số đền có kiểu cấu trúc như vậy nhưng đó là những đền theo Lão giáo.

Cung Đệ Tam được xây dựng theo lối chồng rường, hai đầu xây bít đốc giật cấp, mái lợp ngói nam, mặt trước là dãy cửa bức bàn.

Tiền đường là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của cộng đồng dân chúng, nơi đó có treo các sắc phong và những hoành phi câu đối với ý nghĩa nguyên bản. Lầu phía trước tiền đường có các hàng chữ tượng hình mà ý nghĩa vẫn là một bí ẩn.

Giá trị đền Trần Thương còn được thể hiện ở phần trang trí kiến trúc với các đề tài, họa tiết được chạm khắc công phu như: lưỡng long chầu nguyệt, rồng bay, phượng múa, sóng nước, mây trời… tạo nên một bức tranh thiên nhiên vừa sống động, vừa cổ kính.

Các cung bên trong đền có Đệ Nhất và Đệ Nhị. Cung Đệ Nhất (hay còn gọi là Cung Cấm) với ban giữa thờ Đức Thánh Trần, hai bên trái và phải thờ bái vọng Đức Vương Phụ và Đức Vương Mẫu của Ngài. Cung này được lợp ngói ống, bộ cửa bức bàn gồm ba cửa được sơn son thếp vàng lộng lẫy. Cung Đệ Nhị còn là nơi thờ gia nô công thần như Yết Kiêu, Dã Tượng. Tại đây những bức hoạ bát tiên hay tùng, cúc, trúc, mai được chạm khắc công phu thể hiện nét tài hoa của người thợ Việt.

Tại đền, còn lưu trữ hàng trăm cổ vật có giá trị nghệ thuật cao và phong phú về thể loại như tượng thờ, bát bửu, 38 đạo sắc phong, hoành phi, câu đối, đại tự, ngai thờ, khám thờ, lục bình, bát hương, nghê đá, rùa đá…

Đặc biệt là một thanh kiếm bạc vỏ đồi mồi, hàng năm được đem ra lau chùi rồi lại đưa lên thờ. Tương truyền nó có từ thời Đức Thánh Trần truyền lại.

Lễ hội phát lương đền Trần Thương được tổ chức vào giờ Tý ngày rằm tháng Giêng hàng năm. Đây là một trong những lễ hội lớn và độc đáo của tỉnh Hà Nam.

Lễ hội đền Trần Thương hàng năm được nhân dân mở từ ngày 20/8 (Âm lịch). Ngày 23/12/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật đền Trần Thương là Di tích Quốc gia đặc biệt.