Phân Tích Bốn Trụ Cột Giáo Dục Của UNESCO - 123doc

Nếu xem đó là phương tiện, bạn cần phải học để hiểu thế giới xung quanh mình, ít nhất là hiểu để có thể sống một cuộc sống được tôn trọng, phát triển các kỹ năng nghề nghiệp và giao tiếp

Phân tích bốn trụ cột giáo dục của UNESCO

HỌC ĐỂ BIẾT

Khi bạn học để biết tức là bạn không quan tâm nhiều đến việc tiếp thu lượng kiến thức đã được cấu trúc sẵn mà điều bạn quan tâm là làm sao

để nắm vững được các công cụ học tập Nói cách khác, đó là học cách học chứ không phải học kiến thức Có thể xem học để biết vừa là phương tiện vừa là mục đích của cuộc sống Nếu xem đó là phương tiện, bạn cần phải học để hiểu thế giới xung quanh mình, ít nhất là hiểu để có thể sống một cuộc sống được tôn trọng, phát triển các kỹ năng nghề nghiệp và giao tiếp với người khác Nếu xem học để biết là một mục đích thì việc học này phải xuất phát từ sự yêu thích tìm hiểu và khám phá kiến thức Khía cạnh này của việc học thường được tìm thấy ở các nhà nghiên cứu, tuy nhiên, với một phương pháp giảng dạy tốt thì ai cũng có thể áp dụng được Kiến thức của bạn càng rộng thì bạn càng hiểu được nhiều khía cạnh của cuộc sống hơn Học theo cách như thế khuyến khích sự tò mò trí tuệ nhiều hơn, mài giũa khả năng phê phán và thúc đẩy bạn phát triển các phán xét độc lập của mình về thế giới chung quanh Với cách nhìn việc học như thế thì mọi trẻ em, dù sống ở nơi nào, cũng phải được cơ hội tiếp cận với một nền giáo dục khoa học và trở thành những người bạn của khoa học trong suốt cuộc đời mình

Tuy nhiên, vì kiến thức vô cùng phong phú và có thể được phát triển vô

bờ bến, thật vô ích khi ai đó nỗ lực học để biết hết tất cả Thực tế là sau khi hoàn thành giai đoạn giáo dục cơ bản, ý tưởng sẽ trở thành một

chuyên gia đa lĩnh vực là một ảo tưởng Chính vì thế mà các chương trình giáo dục trung học phổ thông và đại học được thiết kế xoay quanh một vài ngành học cụ thể với mục đích là cung cấp cho người học các công cụ, ý tưởng và những phương pháp tham khảo

Nhưng giáo dục chuyên sâu lại cũng không có nghĩa là không cần giáo dục đại cương Giáo dục ngày nay phải cung cấp cho người học các kiến thức đại cương rộng rãi, đồng thời cũng phải tạo điều kiện để người học

có cơ hội tiếp cận nghiên cứu chuyên sâu một số các môn học họ yêu thích Nếu chỉ được đào tạo chuyên sâu, những nhà chuyên môn giỏi chỉ chăm chăm tập trung nghiên cứu lĩnh vực yêu thích của mình và dần dần không còn quan tâm đến những cái người khác đang làm Đến khi phải cộng tác với người khác thì họ lại thấy khó khăn, bối rối Nói cách khác, giáo dục đại cương rèn giũa mối liên hệ không gian và thời gian trong xã hội, làm cho người học dễ dàng tiếp nhận những chi nhánh khác nhau của kiến thức Khi lịch sử của khoa học được viết bởi các nhà sử học thì chính các nhà khoa học cũng thấy được tác dụng của điều này Cũng tương tự như thế, các luật sư, nhà xã hội học, các nhà nghiên cứu về khoa học chính trị cũng cần phải có những kiến thức cơ bản về kinh tế học Ví dụ sống động nhất là gần đây một vài thành tựu tiến bộ mà con người đạt được là kết quả của sự giao thoa giữa các ngành học khác nhau Hãy xem vị giáo sư đoạt giải Nobel kinh tế năm 2008 Paul

Krugman đã ứng dụng hai chuyên ngành mà ông theo đuổi là kinh tế và quan hệ quốc tế để phân tích và hợp nhất các lĩnh vực nghiên cứu khác nhau trước đây về thương mại quốc tế và địa lý kinh tế

Vì thế, học để biết chính là học cách học thế nào để phát triển sự tập trung (concentration), các kỹ năng ghi nhớ (memory skills) và khả năng tư duy (ability to think) của mình

Từ lúc sơ sinh trẻ con đã phải học cách tập trung vào các sự vật và con người Quá trình rèn luyện khả năng tập trung có thể có nhiều hình thức khác nhau và được hỗ trợ bởi những cơ hội học tập xuất hiện suốt quãng đời người (trò chơi, các chương trình trải nghiệm trong công việc, du lịch, các hoạt động thực hành khoa học, v.v.)

Sự phát triển của kỹ năng ghi nhớ là một công cụ đắc lực cho việc chế ngự dòng chảy thông tin “mì ăn liền” quá mạnh mẽ do giới truyền thông cung cấp Thật nguy hiểm nếu kết luận rằng con người không cần cải thiện khả năng ghi nhớ của mình do đã có sẵn năng lực lưu trữ và phân phối thông tin Con người cũng cần phải biết lựa chọn những dữ kiện để

“học thuộc lòng” Một khi dữ kiện đã được ghi nhớ, con người có khả năng thiết lập các mối liên hệ giữa các dữ kiện “có bà con xa lắc xa lơ” với nhau tốt hơn cả máy tính Khả năng đặc trưng của con người về việc liên kết các dữ kiện được ghi nhớ là quá trình không thể tự nhiên mà có Quá trình này phải được tập luyện, trau dồi một cách cẩn thận Hơn thế nữa, các nhà nghiên cứu cũng cho rằng kỹ năng ghi nhớ phải được phát triển từ lúc còn bé, và thật nguy hiểm nếu bỏ đi các bài tập tập kiểu

truyền thống ở trường (tức là học thuộc lòng) bởi vì chúng bị cho là quá nhàm chán

Kỹ năng suy nghĩ (hay tư duy) là điều mà trẻ con học được đầu tiên ở cha mẹ và thầy cô Quá trình này cần phải chứa đựng trong nó cả hai kỹ năng giải quyết vấn đề thực tế và tư duy trù tượng Vì thế giáo dục và nghiên cứu cần phải kết hợp cả lý luận diễn dịch (deductive) và quy nạp (inductive), mà hai quá trình này thường được xem là đối lập nhau

Trong khi kiểu lý luận này được xem là phù hợp hơn kiểu lý luận kia, tùy vào môn học được giảng dạy, nhìn chung là không thể theo đuổi một dòng tư tưởng logic nếu không kết hợp cả hai

Quá trình học để tư duy (suy nghĩ) kéo dài suốt đời và có thể được nâng cao bởi bất cứ loại kinh nghiệm nào của con người Ở khía cạnh này, khi công việc của con người ngày càng bớt nhàm chán họ sẽ nhận ra rằng kỹ năng tư duy của mình ngày càng được thử thách ở nơi công tác

-HỌC ĐỂ LÀM

Học để làm liên quan mật thiết đến câu hỏi làm thế nào để giáo dục và đào tạo có thể trang bị cho người học các kiến thức và kỹ năng cần thiết cho công việc sau này Ở đây chúng ta sẽ phân biệt rõ hai loại công việc: làm công ăn lương (wage-earners) và tự làm chủ (self-employment) Làm công ăn lương phát triển mạnh suốt thế kỷ 20 do sự phát triển của các nền công nghiệp Với sự tự động hóa ngày càng cao, người làm công

ăn lương càng trở nên khó nhận thấy được (intangible) Tuy vậy, làm công ăn lương nhấn mạnh mảng kiến thức trong công việc, thậm chí

trong công nghiệp và các ngành kinh tế dịch vụ khác Tương lai của các ngành kinh tế này xoay quanh khả năng của những người làm công ăn lương trong việc chuyển những tiến bộ trong sách vở thành những sáng kiến để tạo ra những lĩnh vực kinh doanh mới và công ăn việc làm mới

“Học để làm” không còn mang ý nghĩa là đào tạo ra những con người để

họ làm một công việc tay chân cụ thể trong một dây chuyền sản xuất nữa Chính vì thế đào tạo kỹ năng ra đời và mang ý nghĩa cao hơn là việc chỉ áp dụng kiến thức cần thiết vào một công việc thường ngày

Từ các kỹ năng được chứng nhận trong bằng cấp đến năng lực cá nhân

Vai trò chính của kiến thức và thông tin trong ngành công nghiệp sản xuất làm cho khái niệm kỹ năng chuyên môn của lực lượng lao động (specialist skills) trở nên lỗi thời Khái niệm đó giờ đổi thành “năng lực

cá nhân” (personal competence) Những tiến bộ trong công nghệ và sự ra đời của các dây chuyền sản xuất mới đòi hỏi và làm thay đổi các kỹ năng nghề nghiệp Các thao tác chân tay đơn thuần giờ đã bị thay thế bởi các công việc mang tính tri thức và vận dụng đầu óc nhiều hơn (như việc vận hành, bảo trì và giám sát máy móc), hoặc các công việc mang tính thiết

kế và tổ chức (bởi vì máy móc ngày nay cũng “thông minh” hơn)

Có nhiều lý do cho việc tăng các kỹ năng cần thiết cho công việc ở mọi cấp độ Thay vì bị sắp xếp để thực hiện một số thao tác liên tiếp như các nguyên tắc của Taylor về việc sắp xếp lao động một cách khoa học, công nhân trong các xưởng sản xuất ngày nay được chia thành từng tổ, đội lao

động hoặc từng nhóm dự án theo mô hình của Nhật Bản Phương pháp này thể hiện việc “chào tạm biệt” tư tưởng phân chia lực lượng lao động

ra thành từng nhóm có cùng thao tác vật lý (mà các thao tác này có thể được học dễ dàng bằng cách làm đi làm lại cho quen) Hơn thế nữa, ý tưởng cá nhân hóa công việc (nôm na là mình biết việc của mình) được

“kế tục” bởi sự có-thể-hoán-đổi-cho-nhau giữa các công nhân Ngày nay các nhà sử dụng lao động có xu hướng đánh giá nhân viên tiềm năng dựa vào năng lực cá nhân chứ không dựa vào những bằng cấp chứng nhận kỹ năng mà họ đạt được vì những kỹ năng này, theo họ, chỉ thể hiện khả năng làm được những công việc chân tay cụ thể Năng lực cá nhân này được đánh giá qua việc quan sát một tập hợp những kỹ năng và tài năng, kết hợp các kỹ năng được đào tạo với các cách hành xử trong xã hội, các sáng kiến cá nhân và một tinh thần sẵn sàng chấp nhận rủi ro

Nếu ta thêm một yêu cầu về sự cam kết cá nhân của người nhân viên trong vai trò là các tác nhân tạo ra sự thay đổi, rõ ràng là loại năng lực cá nhân này còn bao gồm cả các tư chất mang tính bẩm sinh hoặc được tiếp thu mà ngày nay người ta thường gọi là các kỹ năng “quan hệ với con người” (“people skills” hay “interpersonal skills”) Trong những phẩm chất đó, kỹ năng giao tiếp (communication skills), kỹ năng làm việc theo nhóm và giải quyết vấn đề (team and problem-solving skills) được xem

là quan trọng nhất Tốc độ phát triển của ngành kinh tế dịch vụ đã dẫn đến sự gia tăng của xu hướng này

Sự “chia tay” với các công việc tay chân – các ngành công nghiệp dịch vụ

Trong các nền kinh tế tiên tiến có sự “chia tay” với các công việc tay chân Hàm ý của điều này đối với giáo dục càng rõ hơn nữa khi ta nhìn vào sự phát triển của các ngành kinh tế dịch vụ cả về số lượng lẫn chất lượng 60-80% dân số trong độ tuổi lao động ở các nước công nghiệp hoá đang làm việc trong lĩnh vực dịch vụ Đặc điểm nổi bật của lĩnh vực rộng lớn này là nó bao gồm toàn bộ các hoạt động không phải công nghiệp cũng không phải nông nghiệp, và dù vô cùng phong phú, nó cũng không liên quan đến một sản phẩm hữu hình nào

Nhiều loại hình dịch vụ được định nghĩa chủ yếu dựa vào các mối quan

hệ giữa người với người (interpersonal relationship) có liên quan Bằng chứng cho điều này được tìm thấy cả ở khu vực dịch vụ tư nhân như dịch

vụ bảo vệ, dịch vụ tư vấn công nghệ cao, dịch vụ tài chính, kế toán, quản

lý và ở cả khu vực nhà nước như dịch vụ xã hội, dịch vụ y tế, giáo dục

Ở cả hai khu vực này, thông tin và giao tiếp giữ vai trò sống còn Khía cạnh then chốt ở đây là việc mỗi cá nhân tiếp thu và xử lý dữ liệu cho một mục đích đã được xác định trước Trong lĩnh vực dịch vụ, cả người cung cấp và người sử dụng dịch vụ đều có ảnh hưởng đến chất lượng của mối quan hệ giữa họ Rõ ràng là con người không thể được đào tạo để làm các công việc này theo cách họ học cày một mảnh đất hay làm ra một tấm thép Những công việc này liên quan đến mối quan hệ giữa người với người, mối quan hệ giữa người công nhân với các vật liệu và

quá trình mà họ sử dụng Sự phát triển của lĩnh vực dịch vụ đòi hỏi phải

có những người có các kỹ năng xã hội và giao tiếp tốt – những kỹ năng thường không được dạy ở nhà trường

Sau hết, trong các cơ cấu công-nghệ-cực-kỳ-cao ở tương lai, nơi mà việc thiếu đi các mối quan hệ sẽ dẫn đến những lệch lạc chức năng nghiêm trọng thì các kỹ năng mới dựa trên nền tảng quan hệ giữa người với người hơn là nền tảng trí tuệ có thể sẽ cần thiết Việc này sẽ tạo điều kiện cho những người ít được hoặc không được học hành chính quy bài bản Những phẩm chất như trực giác, lương tri, óc suy xét và kỹ năng lãnh đạo không còn là “đặc sản” của những người có trình độ chuyên môn cao Những kỹ năng ít nhiều mang tính bẩm sinh này được dạy như thế nào và ở đâu? Vấn đề này cũng na ná như vấn đề dạy nghề được đặt ra ở các nước đang phát triển Chương trình giáo dục đơn giản không thể được suy ra từ “bản tuyên bố” các kỹ năng và khả năng cần thiết để phục

vụ cho một công việc cụ thể nào

Công việc trong lĩnh vực kinh tế phi chính thức

Bản chất của công việc rất khác nhau giữa các nền kinh tế ở các nước đang phát triển, nơi mà hầu hết những người đi làm không phải là người làm công ăn lương Ở những quốc gia nằm trong khu vực châu Phi cận Sahara, một số quốc gia ở châu Mỹ Latinh và châu Á, chỉ có một tỉ lệ rất nhỏ những người làm công ăn lương Phần lớn những công việc mang lại

kế sinh nhai cho họ không đòi hỏi những phẩm chất công tác nào cụ thể

và bí quyết (know-how) chính là điều họ rút ra được từ công việc của

mình Vì lý do này mà giáo dục không thể được đúc khuôn theo các kiểu mẫu dường như chỉ thích hợp với các xã hội hậu công nghiệp Ngoài ra, chức năng của học tập không thể chỉ giới hạn ở công việc mà còn phải đạt tới mục đích rộng hơn, đó chính là sự tham gia chính thức hoặc

không chính thức vào quá trình phát triển Để đạt được điều này, người học cần phải được trang bị các kỹ năng xã hội bên cạnh những kỹ năng nghề nghiệp

Ở các nước đang phát triển khác, một nền kinh tế hiện đại và phi chính thức phát đạt dựa vào thương nghiệp và tài chính có thể tồn tại bên cạnh một khu vực kinh tế chính thức nhỏ hơn và nông nghiệp Hai nền kinh tế (chính thức và phi chính thức) song song này cho thấy sự hiện diện của các cộng đồng doanh nghiệp có khả năng đáp ứng được các đòi hỏi địa phương

Trong cả hai trường hợp, việc cung cấp các hình thức đào tạo đắt tiền với giảng viên được mời từ các trường nước ngoài và tư liệu giảng dạy quốc

tế là không cần thiết Ngược lại, giáo dục phải được phát huy từ sự phát triển nội sinh bằng cách củng cố các tiềm lực địa phương (local

potential) và tinh thần trao quyền lực (the spirit empowerment)

Đến đây, chúng ta phải đối mặt với câu hỏi được đặt ra ở cả các nước phát triển và đang phát triển: Con người học cách hành động một cách thích hợp trong các hoàn cảnh không chắc chắn như thế nào? Họ tham gia vào việc định hướng tương lai như thế nào?

Làm thế nào để con người được chuẩn bị sẵn sàng cho đổi mới?

Câu hỏi này được hỏi ở cả những nước phát triển và đang phát triển Điều cơ bản của câu hỏi này là làm sao để phát triển các sáng kiến cá nhân Một điều nghịch lý là, những quốc gia giàu có nhất lại thường bị

gò bó ở mặt này vì được tổ chức quá chỉnh chu và hình thức bởi các quy chuẩn, đặc biệt là trong hệ thống giáo dục, và vì nỗi lo sợ mạo hiểm nào

đó do chính sự hợp lý hóa của mô hình kinh tế mang lại Chắc chắn là các hoạt động thể thao, câu lạc bộ, nghệ thuật và văn hóa mang lại cho con người sự huấn luyện để phát triển sáng kiến cá nhân tốt hơn là hệ thống trường học truyền thống Sự khám phá các xã hội khác nhau thông qua học hỏi và du lịch cũng có thể khuyến khích các hành vi đổi mới Từ cách nhìn rất riêng này, người ta có thể học được nhiều điều từ việc quan sát các nền kinh tế ở các quốc gia đang phát triển

Cuối cùng, ở tất cả các quốc gia, tầm quan trọng ngày càng tăng của các nhóm nhỏ, của mạng lưới và của sự cộng tác cho thấy có nhiều khả năng rằng kể từ nay các kỹ năng quan hệ giữa người với người (interpersonal skills) sẽ là yêu cầu cốt yếu cho công việc Hơn thế nữa, mô hình làm việc mới, trong cả lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ, sẽ cần đến việc ứng dụng mạnh mẽ thông tin, kiến thức và óc sáng tạo Sau khi cân nhắc hết

mọi điều, ta thấy các hình thức mới của năng lực cá nhân sẽ được đặt trên nền tảng kiến thức lý thuyết và thực hành kết hợp với động lực

cá nhân và các kỹ năng tốt về giải quyết vấn đề, ra quyết định, giàu sáng kiến và làm việc theo nhóm.