Phong Tục Tập Quán Là Gì? - Luật Hoàng Phi

Mục lục bài viết

• Phong tục là gì?
• Tập quán là gì?
• Phong tục tập quán là gì?
• Ví dụ một số phong tục tập quán tại Việt Nam

Phong tục tập quán là nét đẹp, điểm nhấn trong nền văn hóa của mỗi dân tộc, quốc gia. Phong tục tập quán của mỗi nơi lại mang màu sắc riêng biệt, cùng những ý nghĩa truyền thống khác nhau. Tuy nhiên, vẫn còn khá nhiều người còn mường tượng và chưa hiểu rõ phong tục tập quán là gì?

Vì vậy, trong bài viết dưới đây chúng tôi sẽ chia sẻ đến bạn đọc các thông tin liên quan đến Phong tục tập quán là gì?

Phong tục là gì?

Theo từ điển tiếng Việt giải thích: “ Phong tục là thói quen đã ăn sâu vào đời sống xã hội, được mọi người công nhận và làm theo”.

Phong tục được hiểu là những hoạt động sống của con người, được hình thành trong suốt chiều dài lịch sử và ổn định thành nề nếp, được mọi thành viên trong cộng đồng thừa nhận và tự giác thực hiện có tính kế thừa từ thế hệ này sang thế hệ khác trong cộng đồng nhất định.

Phong tục được vận dụng linh hoạt và nó không phải là một nguyên tắc bắt buộc, nhưng phong tục không thể tuỳ tiện, nhất thời và thay đổi mạnh mẽ như các quan hệ đời thường.

Phong tục có thể chia thành nhiều loại: Hệ thống phong tục liên quan đến vòng đời của con người, như phong tục về sinh đẻ, trưởng thành, cưới xin, mừng thọ và lên lão… Hệ thống phong tục liên quan đến chu kỳ lao động của con người, mà với cư dân nông nghiệp là từ đất gieo hạt, cấy hái đến thu hoạch, với ngư dân là theo mùa đánh bắt cá,… Hệ thống các phong tục liên quan đến hoạt động của con người theo chu kỳ thời tiết trong năm như phong tục mùa xuân, mùa hè, mùa thu, mùa đông.

Phong tục là một bộ phận của văn hóa,có vai trò quan trọng trong việc hình thành truyền thống của một dân tộc, một địa phương, nó ảnh hưởng, thậm chí chế định nhiều ứng xử của cá nhân trong cộng đồng.

Tập quán là gì?

Từ điển Tiếng Việt giải thích: “ Tập quán là thói quen đã thành nếp trong đời sống xã hội, trong sản xuất và sinh hoạt hàng ngày, được mọi người công nhận và làm theo.”

Xét về mặt dân tộc và văn hoá – xã hội thì tập quán được hiểu dựa trên những nét cơ bản là những phương thức ứng xử giữa người với người đã được định hình và được xem như một dấu ấn, một điểm nhấn tạo thành nề nếp, trật tự trong lối sống của cá nhân trong quan hệ nhiều mặt tại một cộng đồng dân cư nhất định.

Phong tục tập quán là gì?

Giáo sư Nguyễn Phạm Hùng đã đề cập trong cuốn Văn hóa du lịch rằng:

“ Phong tục tập quán là những thói quen văn hóa có tính dân tộc và tính lịch sử được hình thành trong đời sống của con người, trở thành những chuẩn mực văn hóa được mọi người thừa nhận và tuân theo. Những chuẩn mực văn hóa đó có thể là những quy phạm xã hội mang tính bắt buộc, hay cũng có thể là những quy ước văn hóa mang tính tự nguyện đối với các thành viên trong một cộng đồng xã hội. Đó là những ứng xử văn hóa của con người đối với tự nhiên, đối với xã hội và đối với chính bản thân mình đã trở thành quen thuộc có tính chuẩn mực được lưu truyền lâu dài trong một cộng đồng xã hội.”

Từ các khái niệm trên có thể hiểu, phong tục tập quán là những hành vi ứng xử, thói quen, nếp sinh hoạt tương đối ổn định thuộc về đời sống của con người được công nhận bởi một cộng đồng, quần thể và được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Ví dụ: Phong tục lễ hội, văn hoá, sinh hoạt, cưới xin, ma chay…

Phong tục tập quán gồm một số đặc điểm như:

+ Phong tục tập quán luôn mang tính lịch sử, tính dân tộc, tính vùng miền và tính giai cấp;

+ Tính ổn định, bền vững được hình thành chậm chạp lâu dài trong quá trình phát triển  lịch sử;

+ Là cơ chế tâm lý bên trong, nó điều khiển, điều chỉnh hành vi, lối sống các thành viên  trong nhóm;

+ Phong tục tập quán được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác bằng con đường  truyền đạt, bắt chước thông qua giao tiếp của cá nhân;

+ Nó có tính bảo thủ rất lớn nhưng có tác động tâm lý mạnh mẽ tới đời sống vật chất và  tinh thần của con người.

Chức năng của phong tục tập quán là hướng dẫn hành vi ứng xử của con người trong nhóm xã hội; Giáo dục nhận thức cho thế hệ trẻ, xây dựng tình cảm và kỹ năng sống, hành vi ban  đầu cho con người; Là chất keo gắn bó các thành viên trong nhóm ảnh hưởng rất mạnh mẽ tới hoạt động, đời sống của các cá nhân và nhóm; Là tiêu chuẩn thước đo đánh giá về mặt đạo đức, xã hội các thành viên trong nhóm và giữa các nhóm xã hội với nhau; Là hình thức lưu giữ những nét sinh hoạt văn hoá độc đáo của đời sống văn hoá nhóm.

Ví dụ một số phong tục tập quán tại Việt Nam

+ Tục ăn trầu

Chắc hẳn ai trong số chúng ta đều biết truyện cổ tích nổi tiếng “Chuyện trầu cau”. Món trầu thể hiện nếp sinh hoạt mang đậm tính dân tộc của người Việt Nam. Miếng trầu gồm 4 nguyên liệu chính đó là: Cau (vị ngọt), lá trầu không (vị cay), rễ (vị đắng), vôi (vị nồng).

Tục ăn trầu ngày càng mai một. Ở các xóm làng xưa bắt gặp người còn giữ tục lệ này khá hiếm, nếu có thì chủ yếu là các cụ già. Trong tương lai, nếu tục ăn trầu không được giữ gìn và phát triển thì có lẽ tục này rồi cũng dần đi vào quên lãng.

+ Cưới hỏi

Hôn nhân xưa không chỉ là nhu cầu đôi lứa mà còn phải đáp ứng quyền lợi của gia tộc, gia đình, làng xã, nên kén người rất kỹ, chọn ngày lành tháng tốt, trải qua nhiều lễ từ giạm ngõ, ăn hỏi, đón dâu đến tơ hồng, hợp cẩn, lại mặt, và phải nộp cheo để chính thức được thừa nhận là thành viên của làng xóm.

Cho đến nay, cưới hỏi là một lễ quan trọng không có gì thay đổi trên nền tảng cơ bản, chỉ có một số lễ tục thay đổi để phù hợp với thời đại.

+ Tục lễ tang

Người Việt Nam quan niệm rằng “nghĩa tử là nghĩa tận” nên khi có người chết, tục lễ tang được tổ chức rất tỉ mỉ, thể hiện thương xót và tiễn đưa người thân qua bên kia thế giới, không chỉ do gia đình lo mà hàng xóm láng giềng tận tình giúp đỡ.

Trình tự lễ tang ngày trước như sau: người chết được tắm rửa sạch sẽ, thay quần áo tươm tất, rồi lấy một chiếc đũa đặt giữa hai hàm  răng, bỏ vào miệng một dúm gạo và ba đồng tiền xu gọi là lễ ngậm hàm.

+ Giỗ tết

Theo tập quán lâu đời, dân ta lấy ngày giỗ (ngày mất) làm trọng, cho nên ngày đó, ngoài việc thăm phần mộ, tuỳ gia cảnh và tuỳ vị trí người đã khuất mà cúng giỗ. Ðây cũng là dịp gặp mặt người thân trong gia đình trong dòng họ, họp mặt để tưởng nhớ người đã khuất và bàn việc người sống giữ gìn gia phong.

Trên đây là các nội dung liên quan đến Phong tục tập quán là gì? Hy vọng các thông tin này hữu ích và giúp bạn giải đáp thắc mắc.