Phượng Vĩ – Wikipedia Tiếng Việt

Đối với các định nghĩa khác, xem Phượng (định hướng).

Cây phượng vĩ nở đầy hoa ở Florida Keys
Tình trạng bảo tồn
Phụ thuộc bảo tồn  (IUCN 2.3)
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
(không phân hạng)	Rosids
Bộ (ordo)	Fabales
Họ (familia)	Fabaceae
Phân họ (subfamilia)	Caesalpinioideae
Tông (tribus)	Caesalpinieae
Chi (genus)	Delonix
Loài (species)	D. regia
Danh pháp hai phần
Delonix regia
Danh pháp đồng nghĩa
Delonix regia var. flavida Stehle Delonix regia var. genuina Stehle Delonix regia var. genuina Stehle Poinciana regia Hook. Poinciana regia Bojer

Phượng hay phượng vĩ, phượng vỹ, xoan tây, điệp tây (danh pháp hai phần: Delonix regia) (họ Fabaceae) (tiếng Trung: 鳳凰木: cây Phượng Hoàng; tiếng Anh: Flamboyant, Royal poinciana và Mohur tree) là một loài thực vật có hoa sinh sống ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Nguồn gốc, đặc điểm

[sửa | sửa mã nguồn]

Phượng vĩ có nguồn gốc từ Madagascar, tại đó người ta tìm thấy nó trong các cánh rừng ở miền tây Malagasy.[1] Trong điều kiện hoang dã, nó là loài đang nguy cấp, nhưng nó được con người trồng ở rất nhiều nơi. Ngoài giá trị là cây cảnh, nó còn có tác dụng như một loài cây tạo bóng râm trong điều kiện nhiệt đới, do thông thường nó có thể cao tới một độ cao vừa phải (khoảng 10 m-15m, mặc dù đôi khi có thể cao tới 20 m) nhưng có tán lá tỏa rộng và các tán lá dày đặc của nó tạo ra những bóng mát. Trong những khu vực với mùa khô rõ nét thì nó rụng lá trong thời kỳ khô. Cánh hoa của phượng vĩ lớn, với 4 cánh hoa tỏa rộng màu đỏ tươi hay đỏ hơi cam, dài tới 8 cm, còn cánh hoa thứ năm mọc thẳng, cánh hoa này lớn hơn một chút so với 4 cánh kia và lốm đốm màu trắng/vàng hoặc cam/vàng (cũng có khi trắng/đỏ). Nguồn gốc tự nhiên có hoa màu vàng (kim phượng). Quả là loại quả đậu có màu nâu sẫm khi chín, dài tới 60 cm và rộng khoảng 5 cm; tuy nhiên, các hạt riêng rẽ lại nhỏ và cân nặng trung bình chỉ khoảng 0,4 g, hạt to cỡ đầu đũa, hạt ăn rất bùi và ngon. Các lá phức có bề ngoài giống như lông chim và có màu lục sáng, nhạt đặc trưng. Nó là loại lá phức lông chim kép: Mỗi lá dài khoảng 30–50 cm và có từ 20 đến 40 cặp lá chét sơ cấp hay lá chét lông chim lớn, và mỗi lá chét lông chim lớn lại được chia tiếp thành 10-20 cặp lá chét thứ cấp hay lá chét con. Phượng vĩ cần khí hậu nhiệt đới hay cận nhiệt đới để phát triển tốt, nhưng nó có thể chịu được các điều kiện khô hạn và đất mặn.

Khu vực trồng

[sửa | sửa mã nguồn]

Phượng vĩ được trồng khá phổ biến tại khu vực Caribe.

Tại Hoa Kỳ, nó được trồng ở khu vực Florida [2], thung lũng Rio Grande ở miền nam Texas, các sa mạc ở Arizona (đến tận Tucson, Arizona) và California, Hawaii, Puerto Rico, quần đảo Virgin và Guam. Nó là loài cây biểu tượng chính thức của quần đảo Bắc Mariana (CNMI).

Phượng vĩ được coi là đã thích nghi với thủy thổ ở nhiều khu vực mà người ta trồng nó, và bị coi là loài xâm hại tại Úc, một phần là do các bóng râm cũng như bộ rễ của nó đã ngăn cản sự phát triển của nhiều loài thực vật bản địa mọc dưới tán lá của nó. Nó cũng được tìm thấy tại Ấn Độ, tại đây người ta gọi nó là gulmohar.

Tại Việt Nam, phượng vĩ được người Pháp du nhập vào trồng khoảng những năm cuối thế kỷ 19 từ Madagascar.[3] Hiện nay phượng vĩ là loài cây được trồng rộng rãi từ miền Bắc vào miền Nam trên vỉa hè, công viên, trường học. Thành phố Hải Phòng còn được gọi là thành phố Hoa phượng đỏ; nơi đây hoa phượng được trồng khắp nơi, có cả một công viên hoa phượng ngay trung tâm thành phố, có lễ hội hoa phượng diễn ra vào tháng 5 rất độc đáo.

Quả phượng vĩ được sử dụng tại khu vực Caribe trong vai trò của bộ gõ âm nhạc với tên gọi: shak-shak hay maraca.

Gỗ thuộc loại trung bình, dùng trong xây dựng, đồ gỗ dân dụng, đóng hòm, xẻ ván. Cây cho vỏ và rễ làm thuốc hạ nhiệt, chống sốt. Vỏ cây có thể sắc nước uống trị sốt rét, đầy bụng, tê thấp, giảm huyết áp. Lá trị tê thấp và đầy hơi.

Mùa nở hoa của phượng vĩ

[sửa | sửa mã nguồn]

Tùy theo khu vực địa lý mà cây nở hoa vào những tháng khác nhau trong năm.

•  Úc: tháng 11–tháng 2
•  Bangladesh: tháng 4–tháng 5
•  Bermuda: tháng 5-tháng 8
•  Brazil: tháng 11–tháng 2
•  Quần đảo Canaria: tháng 5-tháng 9
• Vùng Caribe: tháng 5–tháng 9
•  Cộng hòa Dân chủ Congo: tháng 11-tháng 12
•  Cộng hòa Dominica: tháng 7-tháng 9
•  Ai Cập: tháng 5–tháng 6
• Nam Florida: tháng 5–tháng 6
• Hawaii: tháng 5–tháng 6
•  Hồng Kông: tháng 5–tháng 6
• Tiểu lục địa Ấn Độ: tháng 4–tháng 7
•  Israel: tháng 5–tháng 6
•  Liban: tháng 6-tháng 8
•  Malawi,  Zambia và  Zimbabwe: tháng 10–tháng 12
•  Malaysia: tháng 11-tháng 12
•  Quần đảo Bắc Mariana: tháng 3–tháng 6
•  Mauritius: tháng 11–tháng 12
•  Pakistan: tháng 4–tháng 5
•  Philippines: tháng 4–tháng 6
•  Peru (ven biển): tháng 1–tháng 3
•  Réunion: tháng 11–tháng 1
•  Nam Sudan: tháng 3–tháng 5
•  Thái Lan: tháng 4–tháng 5
•  Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất: tháng 5–tháng 7
•  Việt Nam: tháng 5–tháng 7

Ý nghĩa tên

[sửa | sửa mã nguồn]

Tên "phượng vĩ" là chữ ghép Hán Việt -- "phượng vĩ" có nghĩa là đuôi của con chim phượng.[4] Đây có thể là một hình thức đặt tên gọi theo cảm xúc vì các lá phượng vĩ nhất là các lá non trông giống như hình vẽ đuôi của loài chim phượng.

Biểu tượng

[sửa | sửa mã nguồn]

Tại Việt Nam, phượng vĩ là biểu tượng gắn liền với tuổi học trò, do mùa nở hoa của nó trùng với thời điểm kết thúc năm học, mùa chia tay của nhiều thế hệ học trò. Do vậy, nó gắn liền với nhiều kỷ niệm buồn vui của tuổi học trò, và vì thế người ta gắn cho nó tên gọi "hoa học trò". Thành phố Hải Phòng là khu vực trồng rất nhiều phượng vĩ, vì thế thành phố này còn được gọi một cách văn chương là "thành phố Hoa Phượng Đỏ" hay "thành phố hoa học trò". Nhà thơ Thanh Tùng có bài thơ Thời hoa đỏ đã được nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng phổ nhạc thành bài hát cùng tên, viết về những kỷ niệm của tuổi trẻ với mùa hoa phượng vĩ.

Một vài hình ảnh

[sửa | sửa mã nguồn]

• Phượng đỏ hồ Gươm.
• Hoa phượng bên bờ sông Hương.
• Phượng vĩ hoa vàng.
• Phượng đỏ ở Tri Tôn.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Kim phượng
• Phượng tím
• Lễ hội Hoa Phượng đỏ - Hải Phòng, Việt Nam
• Sự tích hoa phượng

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ B. Wiecek: Delonix regia bei New South Wales Flora Online. Abgerufen am 5. März 2013.
2. ^ Edward F. Gilman & Dennis G. Watson (ngày 24 tháng 4 năm 2019). “ENH387/ST228: Delonix regia: Royal Poinciana”. ufl.edu.
3. ^ Miền Đông Nam Bộ lịch sử & phát triển. Bán nguyệt san Xưa & Nay, 2002. Trang 229.
4. ^ “Tra từ: phượng vĩ”. Truy cập 4 tháng 6 năm 2020.

Tham khảo và thể loại

[sửa | sửa mã nguồn] Wikispecies có thông tin sinh học về Phượng vĩ Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Phượng vĩ.

• Phượng vĩ Dolonix regia tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Royal poinciana tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Du Puy, D. và những người khác (1998). Delonix regia. Sách đỏ IUCN 2006 về các loài đang nguy cấp. IUCN 2006. Truy nhập ngày 22 tháng 7 năm 2006. Được liệt kê là Dễ thương tổn (Vulnerable) (VU B1+2c v2.3)
• Cơ sở dữ liệu của Floridata
• ARKive - Hình ảnh và phim về phượng vĩ (Delonix regia) Lưu trữ 2006-05-07 tại Wayback Machine
• Tài nguyên cây gỗ Việt Nam- Trần Hợp Nhất