Theo Dấu Tích Trống đồng

Tên gọi Văn hóa Đông Sơn được đặt theo tên một ngôi làng cổ, bên bờ sông Mã, gần cầu Hàm Rồng, Thanh Hóa. Một buổi sáng năm 1924 của thế kỷ trước, một người nông dân trong làng ra bờ sông câu cá, chợt thấy bên bờ đất lộ ra những đồ vật bằng đồng, trong đó có chiếc trống to hơn vòng tay người ôm, trên mặt trống có những hoa văn rất đẹp. Ông báo với nhà chức trách ở xã. Sau đó, có các nhà nghiên cứu của viện Viễn Đông Bác Cổ đã về xem hiện vật và khai quật hiện trường. Chiếc trống đồng đầu tiên ấy được đưa về Hà Nội. Một nền văn hóa, một thời kỳ lịch sử Việt Nam được thế giới biết đến với tên gọi Đông Sơn ra đời từ đấy.

Chúng tôi về thăm làng Đông Sơn. Ngôi làng 2.500 tuổi bên bờ sông Mã vẫn còn lưu giữ những nét cổ xưa qua bao năm tháng. Những nếp nhà nhỏ. Những con ngõ hẹp mang tên thật ý nghĩa: Ngõ Nhân, ngõ Nghĩa, ngõ Trí...

Làng có chùa làng, đền thờ thành hoàng và đền thờ Trần Khát Chân. Cư dân quây quần, đầm ấm, chưa bị nhiều tác động của đời sống thị trường gây xáo trộn. Chúng tôi ra đầu làng, nơi đã phát hiện ra chiếc trống đồng đầu tiên.

Một bến sông bình thường như mọi bến sông với con đường nhỏ, bụi tre, con đò; nhưng có lẽ không phải tình cờ đây lại là nơi phát lộ chiếc trống đồng đầu tiên. Làng Đông Sơn gắn bó với đời sống của cả vùng đất này, dù trải qua nhiều thăng trầm nhưng vẫn mang trong lòng nó những giá trị của cả một nền văn hóa.

Những chiếc trống Đông Sơn, sau này được tìm thấy ở nhiều nơi khác nhau,với nhiều loại kích cỡ và những hoa văn độc đáo; một sản phẩm tiêu biểu cho đời sống văn hóa, trình độ kỹ thuật của người Việt cổ. Nhiều chiếc trống được đúc với kỹ thuật cao, trên mặt và thành trống chạm khắc nhiều hình ảnh miêu tả cuộc sống của con người thời kỳ dựng nước.

Cùng với trống đồng, các bức tượng, chuông và các loại đồ đồng khác trong các làng mạc, đình chùa đã cho thấy truyền thống nghề đúc đồng lâu đời ở nước ta. Các tư liệu lịch sử cho biết, thời Đinh Tiên Hoàng đã sưu tầm trống đồng tặng phong cho các nơi. Các thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn sau này, trong các thư tịch cổ cũng nói đến các cổ vật bằng đồng.

Chúng tôi đã về thăm làng Trà Đông (làng Chè), một làng cổ với nghề đúc đồng truyền thống ở xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa. Đây cũng là quê hương của nhà sử học nổi tiếng Lê Văn Hưu. Trà Đông đã duy trì nghề đúc đồng qua nhiều đời. Cả xã còn trên 130 gia đình làm nghề đúc đồng, trong đó những gia đình có tay nghề cao, nhiều nghệ nhân giỏi tập trung ở Trà Đông.

Các sản phẩm đồ đồng của Trà Đông như trống đồng, tượng đồng, chiêng đồng, đồ thờ tự... từ lâu đã nổi tiếng gần xa. Đây cũng là nơi đã đúc 100 chiếc trống đồng cho lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long và những chiếc trống kích cỡ lớn bằng phương pháp truyền thống.

Làng có các nghệ nhân hàng đầu của nghề đúc đồng hiện nay như các ông Lê Văn Bảy, Lê Văn Dương, Nguyễn Bá Châu, Đặng Ích Hoàn... Nghề đúc đồng Trà Đông đã được nhà nước công nhận là "Di sản văn hóa phi vật thể".

Chúng tôi đã đến thăm xưởng đúc đồng và gặp gỡ với nghệ nhân Lê Văn Bảy. Là một người thợ tài hoa, một nhà sản xuất, ông luôn có ý thức tiếp thu tinh hoa và phát triển nghề do tiền nhân truyền lại. Sản phẩm do cơ sở của ông sản xuất là một thương hiệu có uy tín.