Thiền Vu – Wikipedia Tiếng Việt

Thiền vu (tiếng Hung Nô: sanok / tsanak;[1] theo Hán thư, nghĩa là thiên tử) là tước hiệu của các lãnh đạo tối cao của dân du mục ở Trung Á trong 8 thế kỷ, bắt đầu từ thời kỳ nhà Chu (1045–256 TCN) và thay thế nó sau đó là tước hiệu "khả hãn"" được người Nhu Nhiên sử dụng vào năm 402 CN.[2] Tước hiệu này được thị tộc Luyên Đê của người Hung Nô sử dụng dưới thời nhà Tần (221-206 TCN) và nhà Hán (206 TCN–220 CN).

Từ nguyên

L. Rogers và Edwin G. Pulleyblank cho rằng danh hiệu thiền vu có thể có liên hệ nào đó với danh hiệu tarkhan đã được chứng thực về sau, chỉ ra rằng cách phát âm cổ của 單于 có lẽ gần giống như *dān-ĥwāĥ và do vậy là lối đọc trại của *darxan.[3] Nhà ngôn ngữ học Alexander Vovin cho rằng từ này nguyên gốc Enisei. Cũng theo ông, cụm chữ Hán giả tá 撐犁孤塗單于 (phát âm tiếng Hán thượng cổ: *treng-ri kwa-la dar-ɢwā) cấu thành từ bốn căn tố lần lượt là: *tɨŋgVr- "cao", *kwala- "con trai, con", *tɨl "hạ lưu sông Enisei" hoặc "phía bắc", và *qʌ̄j ~ *χʌ̄j "vua"; cả cụm dịch thành "Con trai của Trời, Vua phương Bắc".[4][5]

Danh sách thiền vu

Hệ thống kế vị giữa các thiền vu được Joseph Fletcher gọi là huyết thống tanistry, theo dó người nam giới gần nhất sẽ kế thừa chức vị thiền vu từ người tiền vị. Trong lịch sử từng có 60 thiền vu.[6][7]

Danh sách sau gồm 63 thiền vu

Xem thêm

• Diệp Hộ

Tham khảo

1. ^ 刘正埮、高名凯、麦永乾、史有为编, 汉语外来词词典 (A Dictionary of Loan Words and Hybird Words in Chinese), 上海辞书出版社. 1984, p. 63.
2. ^ Taskin V.S. "Materials on history of Dunhu group nomadic tribes", Moscow, 1984, p. 305,306, (Таскин В.С. "Mатериалы по истории древних кочевых народов группы Дунху") tiếng Nga
3. ^ Universität Bonn. Seminar für Sprach- und Kulturwissenschaft Zentralasiens: Zentralasiatische Studien, Vol. 24–26, p.21
4. ^ "Once again on the Etymology of the title qaɣan", in Studia Etyologica Crocoviensia, (2007) vol. 12, p. 177-185
5. ^ "Did the Xiongnu speak a Yeniseian language? Part 2: Vocabulary", in Altaica Budapestinensia MMII, Proceedings of the 45th Permanent International Altaistic Conference, Budapest, June 23–28, pp. 389–394.
6. ^ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", vol. 1, Sankt Petersburg, 1851, p. 10 on)
7. ^ Taskin V.S., "Materials on history of Sünnu", transl., 1968, Vol. 1, p. 34 on