Của Chuột Và Người - Mỗi Ngày 1 Cuốn Sách

Lấy bối cảnh nước Mỹ thời Đại suy thoái, cuốn tiểu thuyết mỏng đã trở thành kinh điển này kể một câu chuyện chân thực và hấp dẫn, dù bi kịch, về hai kẻ bên lề cố gắng tìm lấy một chỗ cho mình trong một thế giới nghiệt ngã. Lang thang khắp nơi tìm việc, George và Lennie, người bạn to lớn ngờ nghệch của hắn, chẳng có gì ngoài nhau và một giấc mơ chung: rằng một ngày nào đó họ sẽ kiếm đủ tiền để mua một trang trại. Nhưng rồi cũng như trong câu thơ của Robert Burus đã gợi cảm hứng cho nhan đề tác phẩm này, như trong chính cuộc đời này, những dự định tốt nhất thường đổ bể, những giấc mơ đẹp nhất thường không thành, mọi hy vọng của họ đã bị kết liễu ngay khi số phận đẩy Lennie ngờ nghệch đến chỗ gây ra một tội lỗi bất khả sửa chữa, để rồi từ đó hy vọng lao thẳng tới thất vọng và tất cả rơi vào một kết cục bi thảm không thể vãn hồi…

John Ernst Steinbeck Jr. (1902–1968) là nhà văn vĩ đại người Mỹ từng giành giải Pulitzer năm 1939 và Nobel văn chương năm 1962.Ông để lại một sự nghiệp đồ sộ với hàng chục tiểu thuyết, truyện ngắn và sách phi hư cấu, trong đó đáng chú ý nhất có thể kể đến Của chuột và người (1937), The Long Valley (1938), The Grapes of Wrath (1939), East of Eden (1952), The Winter of Our Discontent(1961), và Travels with Charley (1962).

Tác giả: John Steinbeck Dịch giả: Hoàng Ngọc Khôi Nhà xuất bản: NXB Hội Nhà Văn Công ty phát hành: Nhã Nam

Of Mice and Men xuất bản tháng 2/1937 vào thời kinh tế khủng hoảng, lúc đó chính John Steinbeck (1902-1968) mới bắt đầu có cuộc sống tương đối ổn định sau khi phát hành cuốn Tortilla Flat (1935). Of Mice and Men kể về tình bạn và những ước mơ chung của George và Lennie, hai công nhân nông nghiệp lang thang khắp nơi để kiếm sống.

George là một kẻ khôn ngoan, thực tế, biết lượng sức mình, biết điều gì là có thể, điều gì là hão huyền, nhưng hắn cũng có những hy vọng tuy tầm thường mà viễn vông, tự dối mình, như phần lớn chúng ta đều có lần đã có. George là bạn và cũng là kẻ bảo vệ Lennie, một đứa khờ khạo và ngây thơ như con trẻ, nhưng có sức khoẻ phi thường. Tình bạn của George và Lennie góp phần củng cố những ao ước của cả hai về một tương lai mơ hồ, về miếng đất mà họ sẽ mua để trồng trọt, nuôi con lợn hay con bò, đàn gà và bầy thỏ, để được thu hoạch những gì do chính tay họ vun trồng, để thoát khỏi kiếp đi làm thuê khắp chốn. Nhưng cũng như “những toan tính kỹ nhất của chuột và người”, George và Lennie thất bại.

Steinbeck viết Of Mice and Men dưới hình thức giống như một vở kịch nhiều màn. Mở đầu mỗi màn là lời giới thiệu ngắn gọn về thời gian và không gian, với sắc nắng và hoàng hôn của núi đồi California, rồi im lặng. Rồi các nhân vật ra vào, đàm thoại và độc thoại, bộc lộ dần cá tính của họ cũng như cho biết thêm về bối cảnh xã hội, từ đó đưa tình tiết lên đến cao điểm, và cuối cùng kết thúc bằng một thảm kịch. Màn cuối trở lại cảnh ban đầu, như thể khép lại một vòng đời: vẫn là buổi chiều tà ở California, cũng những ngọn đồi rực hồng dưới nắng, bên vũng nước xanh thẳm của dòng Salinas, với con chim diệc, con rắn nước, bụi liễu, hàng cây ngô đồng, một lối mòn, và một đống tro tàn của nhiều ngọn lửa trong quá khứ. Khung cảnh ấy và thời gian ấy sẽ chứng kiến một niềm mơ ước giản dị sắp trở thành hiện thực, nhưng bỗng chốc hoá ra phù du. Lời đối thoại được viết theo cách phát âm phi chuẩn mực của tầng lớp công nhân nông nghiệp đi lang bạt tìm miếng ăn chỗ ngủ, với những chữ đồng âm dị nghĩa, tiếng lóng, những câu sai văn phạm, tối nghĩa, vấp váp, và nhiều khi tục tằn, nhưng giàu biểu cảm, màu sắc và hình tượng, thể hiện rõ đặc điểm hoang dã của các nhân vật và bối cảnh ấy.

Câu chuyện xảy ra ở vùng đất mang tên Soledad, “cô đơn”. Nội dung chính của tác phẩm là nỗi cô đơn của con người, là ước mơ của những kẻ dưới đáy bậc thang xã hội. Ước mơ có một chốn cho riêng mình của George và Lennie, ước mơ được thu hoạch những gì do chính bàn tay mình làm ra và ước mơ sống yên ổn trong tuổi già cũng như được chết tươm tất của Candy, khao khát được đối xử như một con người của gã da đen gù lưng Crooks, và thậm chí những mơ mộng đáng thương của đứa con gái dại dột mỗi lần xuất hiện chỉ đem lại tai họa vô tình đến cho kẻ khác.

Và một ước mơ chung, và dường như tầm thường nhất, nhưng không thể nào thực hiện: ước mơ được có người trò chuyện, được chia sẻ niềm vui và nỗi buồn, của George, Lennie, Candy, Crooks và đứa con gái không tên. Những cái tên riêng nói lên đặc điểm hoặc suy nghĩ thầm kín của từng nhân vật: Small và Candy và Curley và Slim và Crooks, hay một cái tên rất thông thường như George, và thậm chí vô danh như người nữ duy nhất trong truyện. Họ biết họ muốn gì, và họ thường thất bại, nhưng họ sẽ thổ lộ với kẻ khác để được chia sẻ. Candy muốn tự tay mình bắn con chó già của ông để nó không phải sống khổ nữa, thay vì để cho người lạ bắn. Ông tâm sự với George, từ đó gieo vào tiềm thức gã ý niệm phải dứt khoát khi cần có quyết định rốt ráo để kẻ khác không làm hại được bạn gã. Hoàn cảnh kinh tế và thành kiến xã hội, cũng như lỗi lầm và khả năng giới hạn của từng người không cho phép họ thực hiện những mơ ước bình thường và đơn sơ của họ.

Năm 1937, khi trả lời phỏng vấn của báo New York Times về vở kịch cùng tên do ông viết lại theo góp ý của đạo diễn George S. Kaufman, Steinbeck nói:

“Bản thân tôi cũng là đứa ma cà bông một thời gian. Tôi làm việc trong vùng đã xảy ra câu chuyện ấy. Các nhân vật trong một chừng mực nào đó là tổng hợp của nhiều người. Lennie có thật. Hiện giờ hắn bị nhốt trong một nhà thương điên ở California. Tôi làm việc chung với hắn nhiều tuần. Hắn không giết cô gái nào. Hắn giết một tay cai thợ. Bực mình vì ông sếp đuổi bạn hắn, hắn đâm cây chĩa vô bụng ông ta.”[1]

Steinbeck ban đầu đặt tên Something That Happened cho cuốn tiểu thuyết này, nhưng ông đổi lại là Of Mice and Men sau khi đọc bài thơ “To A Mouse” của nhà thơ xứ Scotland, Robert Burns (1759-1796). Câu thơ nói về nỗi hối tiếc của một nông dân khi lưỡi cày của ông ta phá vỡ ổ chuột. Sau đây là một đoạn trích trong bài thơ:

But, Mousie, thou art no thy-lane In proving foresight may be vain: The best-laid schemes o’ Mice an’ Men Gang aft agley, An’ lea’e us nought but grief an’ pain, For promis’d joy![2]

Nhưng chuột nhỏ ơi, mày không đơn độc, Khi cho thấy lo xa có thể hão huyền: Vì các toan tính kỹ nhất của chuột và người Thường sai lệch, Và chỉ để lại cho chúng ta nỗi đau buồn, Thay vì niềm vui mong đợi!

Of Mice and Men được Steinbeck viết lại thành kịch để trình diễn lần đầu trên sân khấu vào tháng 11 năm 1937, sau đó được diễn hàng trăm buổi và nhận giải thưởng New York Drama Critics. Tác phẩm cũng được chuyển thành phim truyện và phim truyền hình nhiều lần.

Với một kết thúc dữ dội, cuốn truyện vừa này đã được dùng để dạy trong trường trung học ở Mỹ, nhưng cũng có thời bị liệt vào loại sách cấm, bị lấy khỏi các thư viện. Trong bối cảnh xáo trộn hiện nay ở khắp nơi, có lẽ Of Mice and Men nên được đọc và diễn lại để nhắc cho chúng ta rằng con người thường có những ước mơ đơn giản mà không thành sự thật, bất kể họ nghèo khổ hay giàu sang, thô lỗ hay phức tạp, ở quê hương mình hay lưu lạc nơi đâu. Chúng ta đều là những George và Lennie, Candy và Crooks và đứa con gái không tên gần một thế kỷ trước. Họ vẫn đang hiện diện trên thế gian, trên bãi rác của văn minh và thịnh vượng sát bên cảnh hỗn mang cùng khổ vào buổi đầu của thiên niên kỷ này. Phải chăng những điều xảy ra với họ chính là những toan tính hão huyền, nhưng không sao khác được, của chuột và người, của chúng ta? Có lẽ nào đó là những điều không sao khác được?

Tháng 8 năm 2018

Phạm Văn/Tạp chí da màu

[1] New York Times, “Men, Mice and Mr. Steinbeck”, 5/12/1937, in lại trong Conversations with John Steinbeck, Thomas Fensch biên tập, University Press of Mississippi ấn hành, bản in lần thứ tư, 1999, trang 8-10.

[2] Trích từ https://en.wikipedia.org/wiki/To_a_Mouse. Viết theo tiếng Anh ngày nay:

But little Mouse, you are not alone, In proving foresight may be vain: The best laid schemes of mice and men Go often askew, And leave us nothing but grief and pain, For promised joy!

Chia sẻ:

• Bấm để chia sẻ trên Twitter (Mở trong cửa sổ mới)
• Nhấn vào chia sẻ trên Facebook (Mở trong cửa sổ mới)
• Bấm để chia sẻ trên Pinterest (Mở trong cửa sổ mới)
• Nhấp để chia sẻ trên WhatsApp (Mở trong cửa sổ mới)
• Thêm

• Bấm để in ra (Mở trong cửa sổ mới)
• Bấm để chia sẻ lên LinkedIn (Mở trong cửa sổ mới)
• Bấm để chia sẻ lên Reddit (Mở trong cửa sổ mới)
• Bấm để chia sẻ trên Tumblr (Mở trong cửa sổ mới)
• Bấm để chia sẻ trên Pocket (Mở trong cửa sổ mới)
• Nhấp để chia sẻ trên Telegram (Mở trong cửa sổ mới)
• Bấm để gửi một liên kết tới bạn bè (Mở trong cửa sổ mới)

Bài viết liên quan