Đạo Gia – Wikipedia Tiếng Việt

Một phần của loạt bài về
Đạo giáo
Học thuyết Đạo Vô vi Thanh tịnh Tiêu dao Tam bảo Tu đạo Vũ hóa phi thăng Thủ nhất Đại Tiên Chân nhân Khí Thái cực Âm Dương Ngũ hành Bát quái Tị cốc Nội đan Ngoại đan Đạo giới Phù lục Vô cực Pháp thuật Khoa nghi
Nhân vật Lão Tử Quan Doãn Tử Văn Tử Liệt Tử Trang Tử Quỷ Cốc Tử Trương Giác Trương Đạo Lăng Ngụy Bá Dương Hứa Tốn Ngụy Hoa Tồn Cát Hồng Khấu Khiêm Chi Lục Tu Tĩnh Đào Hoằng Cảnh Lý Hoằng Chân Quân Tôn Tư Mạc Ngũ Tổ Thất Chân Trần Đoàn Vương Văn Khanh Tư Mã Thừa Trinh Lưu Nhất Minh Thiệu Nguyên Tiết Sở Bá Tú Trần Cảnh Nguyên Vương Trùng Dương Khưu Xứ Cơ Trương Tam Phong Trần Ứng Ninh Trúc lâm thất hiền Danh sách nhân vật Đạo giáo
Thần tiên Tam Thanh Tứ Ngự Nguyên Thủy Thiên Tôn Linh Bảo Thiên Tôn Đạo Đức Thiên Tôn Hoàng Thiên Hậu Thổ Tử Vi Câu Trần Nam Cực Trường Sinh Đại Đế Thái Ất Cứu Khổ Thiên Tôn Tiên Thiên Tôn thần Tây Vương Mẫu Đông Vương Công Thánh Mẫu Nguyên Quân Đẩu Mẫu Nguyên Quân Tam Quan Đại đế Ngũ Phương Ngũ Lão Huyền Thiên Thượng Đế Lôi Thanh Phổ Hóa Thiên Tôn Thiên Địa Sơn Xuyên Bách Thần Cửu Hoàng đại đế Thái Dương tinh quân Thái Âm tinh quân Nam Bắc Đẩu tinh quân Thái Tuế tinh quân Khôi Đẩu tinh quân Ngũ Nhạc đại đế Tứ Hải Long vương Thủy Tiên Tôn Vương Kim Quang thánh mẫu Lôi Công Âm phủ Phong Đô Đại Đế Đông Nhạc Đại Đế Thập Điện Diêm Quân Ngũ Phương Quỷ Đế Âm Dương Ty Phán Quan Nhật Dạ Du Thần Hắc Bạch Vô Thường Thánh hiền Tiên chân Bàn Cổ Nữ Oa Phục Hy Thần Nông Hoàng Đế Bát Tiên Thuần Dương tổ sư Cửu Thiên Huyền Nữ Ly Sơn Lão Mẫu Bách Hoa Tiên Tử Hư Tịch Xung Ứng Chân Nhân Tam Mao Chân Quân Hoàng Đại Tiên Từ Hàng chân nhân Hộ pháp Thái Bảo Thác Tháp lý thiên vương Trung Đàn nguyên soái Nhị lang chân quân Khu Ma chân quân Quan Thánh đế quân Tín ngưỡng Quan Vũ Tứ Đại Nguyên Soái Ôn nguyên soái Khang Nguyên Soái Mã thiên quân Vương Linh Quan Huyền Đàn chân quân Điền Đô nguyên soái Ngũ Doanh thần tướng Pháp Chủ chân quân Thần dân gian Phúc Lộc Thọ Thiên Thượng Thánh Mẫu Tín ngưỡng Mẫu Tổ Đài Loan Thái Sơn Nương Nương Táo Quân Tài Thần Môn Thần Thành Hoàng Cảnh Chủ Phúc Đức Chánh Thần Nguyệt Lão Văn Xương Đế Quân Thiên Y Chân Nhân Bao Công Bảo Sinh Đại Đế Khai Chương Thánh Vương Quảng Trạch Tôn Vương Linh An Tôn Vương Tam Sơn Quốc Vương Cửu Long Tam Công Tây Tần Vương Gia Hồng Thánh Đại Vương Xa Công Hổ Gia Thất Tinh Nương Nương Kim Hoa Nương Nương Lâm Thủy Phu Nhân Chú Sinh Nương Nương Vũ Di Chân Quân Xảo Thánh Tiên Sư Nhạc Vũ Mục Vương Khương Thái Công Trương Tiên Thanh Thủy Tổ Sư Lý Hoằng Chân Quân Đổng Công Tổ Sư Ngũ Phủ Thiên Tuế Ngũ Niên Thiên Tuế Ngũ Phúc Vương Gia Địa Tiên Danh sách thần thánh Đạo giáo
Tông phái Thời kỳ đầu Hoàng Lão Đạo Phương Tiên Đạo Thời kỳ hình thành Thái Bình Đạo Ngũ Đấu Mễ Đạo Chính Nhất Đạo Trương Thiên Sư Thiên Sư Đạo Cổ Tam phái Lâu Quan Đạo Văn Thủy đạo/Ẩn Tiên Phái Hoa Sơn Đạo Các tông phái Linh Bảo Phái Đông Hoa Phái Thượng Thanh Phái Mao Sơn Tông Các Tảo Tông Trùng Huyền Phái Thiên Tâm Phái Thần Tiêu Phái Thanh Vi Phái Tịnh Minh Đạo Lư Sơn Phái Phổ Am Phái Thái Nhất giáo Chân Đại Đạo Toàn Chân Đạo Long Môn Phái Kim Đan Nam Tông Chính Nhất Đạo Huyền Giáo Thiên Tiên Phái Đạo giáo các nơi Đạo giáo Trung Quốc Đại lục Đạo giáo Hồng Kông Đạo giáo Đài Loan Đạo giáo Singapore Đạo giáo Nhật Bản Đạo giáo Việt Nam Đạo giáo Triều Tiên bán đảo Đạo giáo Đông Nam Á
Điển tịch Đạo kinh và Đạo tạng Kinh Dịch Đạo đức kinh Nam Hoa kinh Xung hư kinh Thông huyền kinh Văn Thủy kinh Hoài Nam nội thiên Âm Phù kinh Hoàng Đình kinh Tham Đồng Khế Thái Bình kinh Ngộ Chân thiên Linh Bảo Ngũ Phù kinh Ngũ Nhạc chân hình đồ Tam Hoàng văn Linh Bảo Độ Nhân kinh Đại Động Chân kinh Tây Thăng kinh Thanh Tịnh kinh Lão Tử Hà Thượng Công Chương Cú Tâm Ấn kinh Công khóa kinh Cảm Ứng thiên Định Quan kinh Nội Quan kinh Thai Tức kinh Bắc Đẩu kinh Ngọc Xu kinh Ngọc Hoàng kinh Tam Quan kinh Bão Phác Tử Huyền Cương Luận Hóa Thư Vân Cát Thất Thiêm Đạo giáo Nghĩa Sơ Thiện thư
Động thiên phúc địa Ngọc Kinh Sơn Côn Lôn sơn Bồng Lai sơn Thập châu tam đảo Thập đại động thiên Ba mươi sáu tiểu động thiên Bảy mươi hai phúc địa Danh sơn Đạo giáo Võ Đang sơn Thanh Thành sơn Động thiên phúc địa Động thiên
Khác Đạo sĩ Lịch sử Âm nhạc Đạo quán Danh sách Bạch Vân Quán Lâu Quan Đài Đạo lịch Hiệp hội Đạo giáo Trung Quốc Học viện Đạo giáo Trung Quốc Thiên đình
x t s

Đạo gia (tiếng Trung: 道家) là một trong những trường phái triết học quan trọng nhất trong thời kỳ bách gia chư tử của Trung Quốc. Những nhân vật đặt nền móng cho trường phái này là Lão Tử, Trang Tử.

Sau khi nhà Tây Hán thành lập, những người lãnh đạo triều đại này như Hán Cao Tổ, Hán Huệ Đế, Lã hậu và các đại thần như Trương Lương, Tiêu Hà, Tào Tham, Trần Bình đều ủng hộ việc lấy tư tưởng của Đạo gia làm nền tảng trị quốc, giảm thiểu sưu dịch, thuế má, khiến nhân dân từ nền chính trị hà khắc của nhà Tần có thể an cư lạc nghiệp. Hán Văn Đế, Hán Cảnh Đế được ca ngợi đã thừa hành đạo trị quốc của Hoàng Lão Đạo tới cực hạn, thời đại này được ca tụng là "văn cảnh chi trị", quốc gia giàu có, bá tánh yên vui.

Sau đó, học giả Nho gia là Đổng Trọng Thư đề xướng chính sách "Độc tôn Nho thuật" tới Hán Vũ Đế, các hoàng đế kế tục cũng tiếp thu chính sách này; Đạo gia từ đó không còn là tư tưởng chủ lưu nữa. Về sau vào thời nhà Tống, lý học (理学) của Trình Chu, tâm học (心學) của Lục Vương nổi lên, tư tưởng của Đạo gia bị trộn lẫn với lý học, tư tưởng Đạo gia độc lập trên cơ bản không còn tồn tại nữa.

Đạo gia tuy rằng không còn được chính quyền công nhận, nhưng vẫn tiếp tục đóng một vai trò đáng kể trong quá trình hình thành tư tưởng quần chúng tại Trung Quốc cổ đại. Ngụy Tấn huyền học, Tống Minh lý học đều lấy tư tưởng Đạo gia phát triển mà thành. Sau khi Phật giáo truyền vào Trung Quốc cũng chịu ảnh hưởng nhất định từ tư tưởng Đạo gia, thiền tông Trung Quốc ở nhiều phương diện được tư tưởng Đạo gia dẫn dắt.

Lịch sử phát triển

Quan niệm thông thường đều cho rằng, Lão Tử là thủy tổ có thể khảo chứng của Đạo gia, thông qua Trang Tử, Liệt Tử, Dương Chu phát triển, mà trở thành một trường phái triết học, trong đó Pháp gia, Danh gia, Chiến lược gia ít nhiều cũng chịu ảnh hưởng từ Đạo gia.

Tương truyền, thời nhà Thương có Y Doãn phụ tá Thành Thang, thời nhà Chu có Lữ Thượng phụ tá Vũ Vương, đều có chủ trương cho dân nghỉ ngơi, mang theo một chút màu sắc Đạo gia. Vào thời Chiến Quốc, các học giả trường phái Mạnh Tử đề xướng học thuyết Ngũ Hành, khơi dòng trường phái Ngũ Hành gia. Trâu Diễn đề xướng học thuyết Âm Dương Ngũ Hành, cùng các học giả Đạo gia tại Tắc Hạ học cung hợp nhất, tôn Hoàng Đế làm tổ sư, hình thành học phái Hoàng Đế. Sau lại hợp nhất với trường phái Lão Tử, trở thành "Hoàng Lão Đạo gia"; nếu tính kỹ càng, thì Hoàng Lão Đạo gia không thuộc Đạo gia chính tông, mà truyền thuyết về Tam Hoàng Ngũ Đế cũng mới được hình thành vào thời Chiến Quốc.

Cuối triều đại, triều đình nhà Tần hà khắc với dân chúng, thuế má, phu dịch cực nghiêm. Sang thời Tây Hán, Hán Cao Tổ, Lã thái hậu, Hán Văn Đế, Đậu thái hậu đều lấy đạo Hoàng Lão mà trị quốc; thẳng đến lúc Đổng Trọng Thư sửa lại học thuyết Nho gia, triều đình độc tôn Nho gia, tư tưởng Đạo gia bắt đầu suy thoái, dần dung nhập vào tư tưởng Nho gia.

Tư tưởng

Đạo gia chủ trương "Thuận theo tự nhiên", cho rằng khi mà phải dùng đến pháp luật thì đại đạo đã hỏng. Trái ngược với tư tưởng Pháp gia là dùng pháp trị dân.

Khác biệt giữa Đạo gia và Đạo giáo

Đạo gia một trường phái tư tưởng triết học, trong khi Đạo giáo là một tôn giáo. Đạo gia hình thành vào thời Tiên Tần, tới cuối thời Đông Hán, từ "Hoàng Lão" mới bắt đầu được liên kết với khái niệm sùng bái thần tiên. Có một bộ phận học giả cho rằng, về bản chất Đạo gia rất ít có liên quan tới việc sùng bái thần tiên; Lão Tử, Trang Tử đều lấy tâm thái bình thản mà đối diện với cái chết. Đạo giáo tuy tôn Lão Tử làm tổ sư nhưng lại theo đuổi trường sinh bất lão, đây là điều xung đột với tư tưởng triết học của Lão Tử. Thời Đông Hán, có học giả Đạo gia là Vương Sung đã viết tác phẩm "Luận hành", phê phán trào lưu sùng bái thần tiên thời Hán mạt.

Mặc dù vậy, hầu hết các học giả ngày nay thường không công nhận sự phân tách này và cho rằng đó là một công cụ để nghiên cứu nhiều hơn và cũng như hai từ "Đạo Gia" và "Đạo Giáo" có thể được hoán đổi, các Đạo sĩ Chính Nhất ở thời kỳ đầu cũng gọi họ là Đạo Gia.[1][2][3]

Tham khảo

1. ^ Daoist Arts Organization International (14 tháng 5 năm 2024), DAOI Talks (41): Daoist Being v/s Being a Daoist, w/ Dr. Louis Komjathy, Ph.D. 🇺🇸, truy cập ngày 8 tháng 7 năm 2024
2. ^ Pregadio, Fabrizio (2023), Zalta, Edward N.; Nodelman, Uri (biên tập), “Religious Daoism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy , Metaphysics Research Lab, Stanford University, truy cập ngày 8 tháng 7 năm 2024
3. ^ Pregadio, Fabrizio (2023), Zalta, Edward N.; Nodelman, Uri (biên tập), “Religious Daoism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy , Metaphysics Research Lab, Stanford University, truy cập ngày 8 tháng 7 năm 2024

Thư mục

• Trần Cổ Ứng. Lão Trang tân luận 老莊新論 (ấn bản thứ 1991). Trung Hoa thư cục. ISBN 962-231-402-3.
• Benjamin I. Schwartz. Tư tưởng thế giới Trung Quốc cổ đại 古代中国的思想世界 (ấn bản thứ 2004). Nhà xuất bản Nhân dân Giang Tô. ISBN 7-214-03588-X.

Đọc thêm

• Uno Seiichi (1978). Nghiên cứu tư tưởng Trung Quốc (quyển hai) 中國思想之研究（二）. Tư tưởng Đạo gia và Đạo giáo. Đài Bắc: Youth Cultural Enterprise Co., Ltd.
• Ikeda Tomohisa (2009). Nghiên cứu mới về tư tưởng Đạo gia — Lấy "Trang Tử" làm trung tâm 道家思想的新研究——以《莊子》為中心. Vương Khải Phát dịch. Trịnh Châu: Nhà xuất bản Trung Châu cổ tịch.
• Diệp Duy Liêm (2002). Đạo gia mỹ học với văn hóa phương Tây 道家美學與西方文化. Bắc Kinh: Nhà xuất bản Đại học Bắc Kinh.

Liên kết ngoài

• Kinh điển Đạo gia (Tiếng Trung giản thể|Tiếng Trung phồn thể)
• Trần Hán Sinh: Địa vị của Đạo gia trong Triết học Trung Quốc Lưu trữ 2021-02-22 tại Wayback Machine.
• Ngô Triển Lương: Biến hóa quan trong tư tưởng Đạo gia cổ đại Lưu trữ 2013-08-12 tại Wayback Machine.
• An Nhạc Triết: Cơ sở tu thân chung của Đạo gia và Nho gia cổ điển Lưu trữ 2021-01-02 tại Wayback Machine.
• David Jones: Phân hình cấu thành tự ngã và tự nhiên: Lý luận thánh nhân và hỗn độn trong Đạo gia Lưu trữ 2021-01-02 tại Wayback Machine.
• Sâm Tú Thụ: Giữa Đạo gia và Danh gia Lưu trữ 2021-02-22 tại Wayback Machine.
• Ikeda Tomohisa: Về "Tự nhiên" của Lão Trang — cùng với sự phát sinh và phát triển tư tưởng "Tự nhiên" trong triết học Trung Quốc Lưu trữ 2021-01-02 tại Wayback Machine.
• Kimura Eiichi: Trường phái Lão Tử thời Lưỡng Hán.
• Ikeda Tomohisa: Nho học quốc giáo hóa và Đạo gia Lưu trữ 2021-01-14 tại Wayback Machine.
• Hán Khắc Kiệt: Quan điểm mỹ học của Lão Tử và diễn biến trong thời đại Ngụy Tấn Nam Bắc triều Lưu trữ 2021-02-22 tại Wayback Machine.
• Lưu Kiếm Mai: Hiện đại văn nhân "Mộng Trang Tử" tan biến Lưu trữ 2021-01-02 tại Wayback Machine.
• Lưu Kiếm Mai: Hiện đại văn nhân "Mộng Trang Tử" tan biến (tiếp) Lưu trữ 2021-01-02 tại Wayback Machine.