Doanh Nghiệp Dệt May Việt Chưa Tự Chủ động được Nguyên Liệu Vải

​

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, sản lượng các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ (CNHT) ngành dệt may trong tháng 7/2020 tiếp tục tăng so với tháng 6/2020, nhưng so với cùng kỳ năm 2019 sản xuất vải vẫn giảm khá mạnh.

Tính chung 7 tháng đầu năm 2020, sản lượng vải dệt thoi từ sợi tơ (filament) tổng hợp có mức giảm mạnh nhất, đạt 155,93 triệu m2 (giảm 31,01%). Tiếp đến là vải dệt thoi từ sợi tơ (filament) nhân tạo đạt xấp xỉ 413,9 triệu m2, giảm 7,87%; vải dệt thoi khác từ sợi bông đạt 57,87 triệu m2, giảm 5,28%. Trong khi đó, riêng sản phẩm vải dệt thoi từ sợi bông có tỷ trọng bông từ 85% trở lên đạt 247,98 triệu m2, tăng 2,69% so với cùng kỳ năm 2019.

Sản xuất sợi, sản phẩm sợi tơ (filament) tổng hợp đạt sản lượng cao nhất (914,97 nghìn tấn), tăng 4,7% so với cùng kỳ năm trước. Tiếp đến là sợi xe từ các loại sợi tự nhiên: bông, đay, lanh, xơ dừa, cói... đạt 513,19 nghìn tấn, tăng 3,27%. Riêng sản xuất sợi từ bông (staple) tổng hợp có tỷ trọng của loại bông này dưới 85% giảm so với cùng kỳ, đạt 111,78 nghìn tấn, giảm 2,79%  (Xem chi tiết Bảng 1).

Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas) dự báo về tình hình sản xuất, kinh doanh quý III/2020 có thể còn khó khăn hơn nữa, trong khi quý IV/2020 chưa có đơn hàng. Thậm chí, thách thức có thể kéo dài hết năm 2021 và chỉ quay lại tăng trưởng nhẹ vào năm 2022.

Bảng : Sản lượng một số sản phẩm CNHT ngành dệt may trong tháng 7 và 7 tháng đầu năm 2020

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Hiệp định thương mại tự do Việt Nam- Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực từ ngày 01/8/2020 vừa qua, mở ra cơ hội xuất khẩu bền vững cho ngành dệt may Việt Nam. Tuy nhiên, do chưa tự chủ động được nguyên liệu vải, Việt Nam khó hưởng lợi hàng tỉ USD từ ưu đãi thuế quan EVFTA.

Cụ thể, theo cam kết của EVFTA, 42,5% số dòng thuế hàng dệt may vào EU được giảm về 0% ngay khi Hiệp định có hiệu lực; 47,5% số dòng thuế còn lại sẽ giảm dần về 0% trong 5 - 7 năm. Các mặt hàng có mức thuế 0% ngay khi EVFTA có hiệu lực gồm: Đồ lót, áo choàng tắm, quần áo ngủ, mặc trong nhà, đồ bơi, khăn tay, khăn choàng và cavat (trừ loại tơ tằm), găng tay, quần tất, quần áo trẻ em, áo blouse hoặc sơ mi dệt kim dành cho nữ hoặc trẻ em gái.

Để được miễn thuế, dệt may phải đáp ứng quy tắc xuất xứ yêu cầu 2 công đoạn "từ vải trở đi". Tức là, vải nguyên liệu được dùng để may quần áo xuất sang EU phải được dệt tại Việt Nam hoặc tại các nước thành viên EU, hoặc các nước đã có FTA với EU, mà vải sản xuất trong nước mới đủ đáp ứng 25- 30% nhu cầu. Theo Vitas, Việt Nam phải phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu vải nhập khẩu hiện lên tới hơn 60%, do đó doanh nghiệp (DN) dệt may trong nước khó thực hiện quy định này. Nhiều DN cũng tính đến việc sử dụng vải trong nước để hưởng lợi từ EVFTA nhưng hầu hết các dự án đầu tư vào mảng dệt vải đều bị địa phương từ chối.

Thực ra, yêu cầu xuất xứ 2 công đoạn của châu Âu không mới đối với ngành dệt may Việt Nam. Năm 2008, quy tắc này từng làm nóng bàn đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế giữa Việt Nam và Nhật Bản, trở thành đề tài thảo luận gay gắt nhất của ngành dệt may Việt Nam. Khi đó, nguyên liệu vải là cản trở lớn nhất đối với DN xuất khẩu dệt may sang Nhật Bản.

Việt Nam đứng thứ 4 thế giới về xuất khẩu hàng dệt may, sau Trung Quốc, Ấn Độ và Bangladesh, nhưng không tạo được bứt phá trong phát triển nguyên liệu vải trong nước, dù đã có kinh nghiệm xuất khẩu sản phẩm sang Đông Âu từ trước năm 1990. Cơ chế bao cấp khiến hàng loạt nhà máy dệt rơi vào tình trạng sản xuất đình trệ và dần biến mất khi nền kinh tế mở cửa.

Năm 2019, ngành dệt may xuất khẩu 39 tỉ USD nhưng số liệu của Bộ Công Thương cũng cho thấy, Việt Nam đã chi rất lớn cho nhập khẩu nguyên phụ liệu: 12,69 tỉ USD nhập khẩu vải các loại; 2,47 tỉ USD cho nhập bông; 2,3 tỉ USD cho nhập xơ sợi và khoảng 5,61 tỉ USD cho phần nguyên phụ liệu khác.

Dịch Covid-19 đang làm trầm trọng hơn nguồn nguyên liệu thiếu hụt ở Việt Nam, trong khi thị trường châu Âu vẫn đóng cửa, sản xuất của các nhà cung cấp nguyên phụ liệu chưa trở lại bình thường. Chưa tính đến việc giá nguyên liệu tăng gấp rưỡi, tình hình ngày càng khó khăn hơn do vận chuyển hoàn toàn bằng đường hàng không và mỗi tháng chỉ một chuyến bay từ Đức, Ý, Pháp về Việt Nam. Thời điểm này, dệt may của Việt Nam xuất khẩu sang EU đang chịu mức thuế 7-17%.

Công ty Eurolink cho biết, phương án sử dụng nguyên liệu vải trong nước của Công ty không thành công ngay cả khi DN chấp nhận chịu thuế VAT 10% thay vì 0% đối với vải nhập khẩu. Lô hàng gần đây xuất đi EU đã bị chậm thời gian so với hợp đồng do vải trong nước không đáp ứng được yêu cầu.

Công ty Dệt Bảo Minh cho hay, mục tiêu trở thành 1 trong 100 nhà cung cấp vải lớn nhất Việt Nam của Công ty ngày càng xa, sau khi công ty này chi 80 triệu USD cho chuỗi sản xuất nguyên liệu dệt, sợi và nhuộm hoàn tất. Kể từ năm 2018, Bảo Minh đưa ra thị trường vải 2 phân khúc, cao cấp và trung bình, nhưng đến nay vẫn chưa làm vừa lòng khách hàng, trong khi DN vẫn phải cạnh tranh với vải nhập khẩu cả về giá và thời gian giao hàng.

Tại EU, dệt may Việt Nam mới chỉ chiếm khoảng 2,7%, dư địa để gia tăng xuất khẩu sau khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực là rất triển vọng. Tuy nhiên, hội nhập kinh tế thế giới, đầu tư không đơn thuần để đáp ứng quy tắc xuất xứ EVFTA hay các Hiệp định khác, mà còn phải tính đến đầu tư vào lĩnh vực nào để ngành dệt may có thêm năng lực cạnh tranh.

Trong khi đó, Việt Nam gần như không có cơ hội chen chân vào thị trường cung cấp nguyên phụ liệu dệt may thế giới, khi Trung Quốc đang là quốc gia dẫn đầu. Năm 2019, Trung Quốc đã sản xuất khoảng 60 tỉ mét vải. Lợi thế về sản lượng giúp DN nước này bán vải ra thị trường toàn cầu với giá linh hoạt. Theo Vitas, DN Việt Nam chắc chắn sẽ thua lỗ nếu đầu tư làm vải theo quan điểm thiếu nên phải đầu tư, trong bối cảnh thiếu các chính sách ưu đãi, từ kinh tế, đất đai đến môi trường.

Đối với Hiệp định EVFTA, thuế sẽ hỗ trợ cho giá xuất khẩu và tạo ra năng lực cạnh tranh nhưng không phải là yếu tố quyết định. Cụ thể, 42% số dòng thuế của dệt may sẽ về ngay 0% nhưng một nửa số dòng thuế này lại không phải là những mặt hàng Việt Nam có thế mạnh. Hơn nữa, số nhóm hàng hưởng ưu đãi ngay khi EVFTA có hiệu lực chỉ chiếm khoảng 1,8% kim ngạch xuất khẩu sang EU.

Tại Hội nghị triển khai thực hiện EVFTA do Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chủ trì với 63 tỉnh, thành phố và các DN diễn ra vào ngày 6/8/2020, Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) cho biết, suất đầu tư cho 1 nhà máy sản xuất vải quy mô khoảng 10 triệu mét/năm cần khoảng 30 triệu USD (gần 700 tỷ đồng). Với hiện trạng ngành dệt may hiện tại, trong tổng số 8.450 DN, có 85% số DN có quy mô vốn dưới 50 tỷ đồng, 15% có quy mô trên 50 tỷ đồng (trong số này chỉ có 3% quy mô 500 tỷ đồng), nên chưa đủ nguồn lực làm nguyên liệu, chưa kể thị trường tiêu thụ chưa chắc chắn do chưa vào được chuỗi. 

Vinatex đề nghị, cần có chính sách đủ mạnh thu hút thêm nguồn lực từ khu vực FDI, có vốn và có chuỗi cung ứng đầu tư vào sản xuất vải. Đồng thời, Bộ Công Thương cần triển khai tận dụng ngay linh hoạt cộng gộp vải của Hàn Quốc và Nhật Bản là 2 quốc gia có cùng FTA với EU và Việt Nam và cũng đang chiếm 23% tổng kim ngạch nhập khẩu vải của Việt Nam (nhập vải Hàn Quốc khoảng 2 tỷ USD, chiếm 16% và từ Nhật Bản khoảng hơn 800 triệu USD, chiếm 7%).

Tổng Công ty cổ phần May Hòa Thọ nhìn nhận, quy định về quy tắc xuất xứ trong EVFTA sẽ tạo ra động lực dài hạn thu hút đầu tư vào sản xuất vải và hình thành được chuỗi cung ứng trong nước. Trước mắt, Hòa Thọ đang lo nguyên liệu đáp ứng quy tắc xuất xứ của Hiệp định bằng các kênh vải trong nước, vải nhập từ các thị trường mà EU cho phép.

Từ đầu tháng 3/2020, khi nguyên liệu về chậm bởi dịch bệnh, Công ty May 10 đã tìm và kết nối với các nhà máy vải tại Nam Định, Hà Nam để mua nguyên liệu làm hàng xuất khẩu. Nguồn vải tuy không nhiều, nhưng cũng đáp ứng được một phần nguyên liệu cho DN và kênh cung ứng này vẫn đang được DN duy trì.