Duyên Ca Trù - Báo Sức Khỏe & Đời Sống

Nhờ giọng hát trời cho và sự cẩn trọng, nghiêm túc luyện tập, rèn luyện nghệ thuật nên chị còn được trao danh hiệu “Đào nương có giọng hát ca trù hay nhất Việt Nam” năm 2011. Chị chính là một trong những người đã và đang bền bỉ lưu giữ một nét vàng son của nghệ thuật dân tộc độc đáo này.

Trong canh hát tại tư gia của đại sứ Mỹ, tôi đã đắm chìm trong làn điệu “Thét nhạc” của người ca nương nền nã trong áo the thâm, đôi tay róc phách điêu luyện và giọng hát chơi vơi. Lời ca, tiếng phách, điệu đàn khiến tôi liên tưởng đến hai câu thơ của nhà thơ yêu nước Trần Huyền Trân đã viết: “Chao ôi mưa đấy hay sênh phách. Tay yếu giao lòng xuống chiếu hoa”. Vốn từng có nhiều năm theo học hát ca trù, hơn ai hết, để đạt được trình độ điêu luyện tới mức ấy, sẽ phải trả giá bằng một chuỗi ngày dài tập luyện miệt mài bất kể nắng mưa, sớm tối.

Từ cuối những năm 90 của thế kỷ 20, khi câu lạc bộ (CLB) ca trù Hải Phòng mới đang manh nha được thành lập với sự góp sức của các nghệ nhân Giang Thu, Trần Trọng Quế, Nguyễn Thị Chín, Đỗ Quyên thì Thu Hằng chính là thế hệ những học trò đầu tiên.

Ngày ấy, CLB ca trù của chúng tôi còn khó khăn nhiều lắm. Các thầy cần mẫn đạp xe đi khắp nơi tìm kiếm tư liệu về ca trù rồi tự mình làm đàn, làm phách, căng trống để có đủ nhạc cụ tập luyện và sinh hoạt cho CLB, mua băng cát-xét cho học viên nghe để nâng cao nhạc cảm...

Ngày đó NNDG Thu Hằng cũng như chúng tôi đều còn rất trẻ. Nhưng vốn tháo vát, lại xuất thân trong gia đình có truyền thống kinh doanh nên khi ấy chị đã là một chủ doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng uy tín ở khu vực quận Lê Chân rồi. Hàng ngày tất bật với cát, sỏi, đá, xi măng, sắt thép, nhưng đều đặn tuần ba buổi, Thu Hằng lại đến nhà của NSƯT Đỗ Quyên tại khu tập thể Đổng Quốc Bình để tập hát. Cô trò vừa luyện phách, vừa tập nhả chữ, uốn câu “chay” không có đàn cho đến khi học thuộc lòng những bản đầu tiên rồi sau đó mới đến gặp thầy Quế để tòng đàn. Cứ từng bước miệt mài như vậy, nữ doanh nhân sắc sảo trên thương trường ngày một đằm thắm, tài danh hơn trên chiếu điều nghệ thuật.

NNDG Thu Hằng - “Đào nương có giọng hát ca trù hay nhất Việt Nam” năm 2011.

Ngày ấy, các nghệ nhân cao tuổi như Nguyễn Hãn, Trần Trọng Quế, Đào Thị Thẩm, Nguyễn Thị Chín cùng NSƯT Đỗ Quyên, NNDG Thu Hằng, kép đàn Hoàng Khoa, Tô Tuyên, ca nương Hải Phượng, Thu Hương... đi đâu cũng có nhau, đoàn kết, kính trên nhường dưới, gắn bó khăng khít như người một nhà. Chị lo toan cho câu lạc bộ, chăm lo cho những đứa em đồng môn như người ruột thịt của mình. Sự từng trải của chị cũng như sự khéo léo, tinh tế trong ứng nhân xử thế của chị đã phần nào ảnh hưởng đến cách nghĩ và lối sống của chúng tôi những năm tháng ấy.

Tại Liên hoan ca trù lần đầu tiên năm 2005 được tổ chức tại Khu di tích Nguyễn Du tại xã Cổ Đạm, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, tiếng hát Thu Hằng đã khiến Ban giám khảo hết sức ngỡ ngàng và đầy cảm xúc khi thấy được một tài năng mới của nghệ thuật ca trù. Giọng hát sáng, có nội lực, cách nhả âm, luyến chữ đạt đủ độ vang, rền, nền, nảy của người ca nương đất cảng đã thuyết phục được các nghệ nhân. Từ kỳ liên hoan đó cho tới sau này, mỗi lần bước lên sân khấu với một thể cách khác nhau, song “màu” ca trù xứ Đông qua giọng hát Thu Hằng luôn khiến cho người nghe xuýt xoa tán thưởng. Ấy là chưa kể người ca nương ấy còn có một gương mặt khả ái đượm buồn và vóc dáng lẳn đẹp trong bộ áo the hường khiến không gian canh hát như lãng đãng cổ xưa.

Học từ các nghệ nhân, học từ băng đĩa rồi tự mình tìm ra lối đi riêng, các thể cách ca trù như Bắc phản, Hát nói, Thổng, 36 giọng, Thét nhạc, Hát giai, Tỳ bà hành...  lần lượt bị Thu Hằng chinh phục. Có cảm giác thật hiếm có người ca nương nào lao tâm khổ tứ với “nghề tay trái” này như chị. Bởi tôi biết việc duy trì một doanh nghiệp và lo đời sống cho gần 30 người lao động không hề đơn giản. Nhiều lúc đang tập lại thấy chị vội vàng buông phách quay về để xử lý một đơn hàng nào đó hoặc thuyết phục một vị khách khó tính. Ấy là chưa kể gia đình cũng không ủng hộ chị theo học loại hình vẫn còn bị mặc cảm là “cô đầu nhà thổ” này. Có lẽ khát vọng níu giữ nghệ thuật ca trù, niềm đam mê nhạc cổ đã tạo nên một tấm gương về lòng kiên trì, sự say nghề và ý thức trách nhiệm gìn giữ tinh hoa cổ nhạc dù phải vượt qua bao thăng trầm.

Năm 2009, được sự ủng hộ của NSƯT Đỗ Quyên, Chủ nhiệm CLB Ca trù Hải Phòng, Thu Hằng tập trung nghiên cứu các bản phách và lối hát, lối bắt nhịp, nhả câu theo đúng chuẩn của lề lối ca trù cổ. Những khuôn khổ, lòng bản của nghệ thuật đệm hát lối đàn hát khuôn và hát hàng hoa được học hỏi từ nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ và NSƯT Phó Thị Kim Đức đã được Thu Hằng và Hoàng Khoa thể nghiệm qua giọng hát, tay đàn của mình rồi ghi chép lại cẩn thận. Tôi sẽ không thể nào quên hình ảnh NNDG Thu Hằng biểu diễn cùng CLB ca trù Hải Phòng trong canh hát cửa đình lần đầu tiên được phục dựng tại đình Hàng Kênh. Đêm hôm ấy, sân đình huyền ảo với những chiếc đèn lồng màu đỏ với thứ ánh sáng vừa phải được treo cao trên các lối đi, người xem ngồi chật hai bên chái đình cũng như ngoài sân trước. Trên sân khấu lòng thuyền trước hương án đình, người ca nương ấy đã đứng hát những câu hát thờ đầy thành kính.

Từ thực tế trải nghiệm của bản thân đã học qua nhiều phương pháp truyền dạy khác nhau, chị đã tự hệ thống lại ưu khuyết của từng phương pháp rồi viết nên một giáo trình truyền dạy được đánh giá là hợp lý và đạt hiệu quả cao. Chị tham gia truyền dạy ca trù cho một số học sinh tại các trường THCS của quận Lê Chân theo một dự án đầy ý nghĩa và nhân văn của chính quyền địa phương là đưa ca trù vào giảng dạy tại các trường học nhằm tạo nguồn bồi dưỡng nhân tài cho môn nghệ thuật bác học này trong tương lai.

Năm 2016, chị vinh dự được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian cao quý cho tài năng và nỗ lực bảo tồn, phát huy vốn cổ ca trù của chị. Chị tham gia nhiều hơn các hoạt động biểu diễn ca trù tại các sân khấu lớn hoặc các canh hát giới thiệu vẻ đẹp của nghệ thuật ca trù cho đại sứ các nước Mỹ, Pháp, Nhật... tại Việt Nam. Vẫn vẻ mặn mà, đằm thắm trong chiếc áo the năm vạt cùng gương mặt búp sen, nụ cười ấm áp, tin cậy, chị cùng với các nghệ nhân, ca nương, nhạc công của nhóm “Đình làng Việt” đã làm nên nhiều canh hát đẹp, đem lại  ấn tượng tốt và những mỹ cảm sâu sắc cho khán thính giả người nước ngoài.

Chị thường bảo với chúng tôi rằng: “Cổ nhân xưa đã trao tặng cho ai hai chữ: Duyên - Nghiệp thì cứ vui vẻ mà đeo mang thôi. Cũng chả cần biết sẽ được gì và mất gì nữa...”. Rồi chị róc phách hát hai câu hát nói trong bài thơ nổi tiếng của đại thần Nguyễn Công Trứ: “Giang sơn một gánh giữa đồng. Thuyền quyên ứ hự... anh hùng nhớ chăng?”. Lắng lòng nghe chị hát, tôi hiểu rằng chị đã và đang thực hiện được điều chị tâm nguyện bấy lâu nay là đưa ca trù trở về với những giá trị trân quý vốn có của nó và được mọi người đón nhận.