Giáo án PTNL Bài 31: Tập Tính động Vật | Giáo án Môn Sinh 11

Họat động của giáo viên

Họat động của học sinh

Nội dung

A. KHỞI ĐỘNG

* Mục tiêu:

-  Kích thích học sinh hứng thú tìm hiểu bài mới

 -  Rèn luyện năng lực tư duy phê phán  cho học sinh.

* Phương pháp:  trò chơi, gợi mở.

* Định hướng năng lực: Giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức

Để thích ứng với điều kiện sống luôn biến động, ở động vật đã xuất hiện nhiều tập tính. Vậy tập tính là gì ? Để hiểu điều này chúng ta sẽ nghiên cứu.

ó SP cần đạt sau khi kết thúc hoạt động:

Học sinh tập trung chú ý;

Suy nghĩ về vấn đề được đặt ra;

Tham gia hoạt động đọc hiểu để tìm câu trả lời của tình huống khởi động,

Từ cách nêu vấn đề gây thắc mắc như trên, giáo viên dẫn học sinh vào các hoạt động mới: Hoạt động hình thành kiến thức.

ĐVĐ: GV giới thiệu sơ lược chương trình sinh 12.

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

* Mục tiêu:

+ Nêu được một số tập tính của động vật thông qua các ví dụ tự chọn, từ đó nêu lên định nghĩa về tập tính động vật.

+ Phân biệt các loại tập tính bẩm sinh và tập tính học được trong đời sống cá thể và bầy đàn.

+ Phân tích được ý nghĩa của các tập tính đối với đời sống của động vật và cơ sở thần kinh của các tập tính động vật.

* Phương pháp: Thuyết trình , phân tích, giảng bình

* Định hướng năng lực: Giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội Dung

- Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm về tập tính.

GV: Treo các tranh lên bảng (31.1 SGK và 30.1, 30.2 30.3 SGK nâng cao) hoặc dùng đèn chiếu

GV: Hãy quan sát các tranh trên và nghiên cứu mục I.1SGK từ đó nêu ra nhận xét chung, ý nghĩa của từng hiện tượng.

GV: Chỉ định một nhóm cử đại diện trình bày kết quả của nhóm.

GV: Nhận xét và rút ra khái niệm.

GV: Từ khái niệm hãy cho biết thực chất của tập tính là gì?

GV: Vậy tập tính có ý nghĩa gì đối với động

GV: Như vậy có mấy loại tập tính ?

- Hoạt động 2: Tìm hiểu các loại tập tính.

GV: Hãy nghiên cứu mục II SGK và cho biết có mấy loại tập tính ?

GV: Thế nào là tập tính bẩm sinh ? Đặc điểm?

GV: Cho ví dụ minh họa

GV: Thế nào là tập tính học được ?

GV: Cho ví dụ minh họa

GV: Thế nào là tập tính hỗn hợp ?

GV: Cho ví dụ

GV: Trong ba tập tính nêu ở mục I SGK, tập tính ở ví dụ nào là tập tính bẩm sinh, tập tính ở ví dụ nào là tập tính học được và nêu rõ lý do.

GV: Chỉ định nhóm trả lời.

GV : Nhận xét và bổ sung

(- 30.1: Tập tính bẩm sinh: Vì không cần phải qua học tập )

- 30.2: Tập tính hỗn hợp: Vì trong đó hoạt động rình mồi và phóng lưỡi là tập tính bẩm sinh nhưng tránh mồi ( tránh xa ong vò vẽ ) lại là tập tính học được

- 30.3: Tập tính học được :Vì phải qua học tập mới có

GV: Đặt vấn đề: Trong ví dụ 30.3 có người cho rằng đó là tập tính bẩm sinh ? Vì sao ?

GV: Trong nhiều trường hợp rất khó phân biệt đó là tập tính bẩm sinh hay học được. Do đó trong một số trường hợp cụ thể người ta cho rằng việc phân chia rạch ròi đâu là phần bẩm sinh đâu là phần học được của một tập tính nào đó là viêc không nên làm.

GV: Cở sở nào hình thành nên các tập tính ?

- Hoạt động 3: Cơ sở thần kinh của tập tính.

GV: Hãy nhắc lại thực chất của tập tính là gì ?

GV: Nhấn mạnh đó chính là cơ sở thần kinh của tập tính.

GV: Giải thích thêm phản xạ được thực hiện nhờ cung phản xạ. Khi số lượng các xináp trong cung phản xạ tăng lên thì mức độ phức tạp của tập tính cũng tăng lên.

GV: Hãy cho biết có mấy loại phản xạ ? Điểm khác nhau cơ bản giữa chúng?

GV: Tập tính bẩm sinh thuộc loại phản xạ nào ? Có đặc điểm gì ?

GV: Tập tính học được thuộc loại phản xạ nào ? Có đặc điểm gì ?

GV: Ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới và hệ thần kinh dạng chuỗi hạch, các tập tính của chúng hầu hết là tập tính bẩm sinh, tại sao?

GV: Hoàn chỉnh

GV: Tại sao người và động vật có hệ thần kinh phát triển có nhiều tập tính học được ?

GV: Bổ sung 

GV: Nếu có điều kiện, lưu ý cho học sinh biết thêm :

+ Kích thích dấu hiệu là gì? ( Kích thích dấu hiệu là kích thích từ môi trường làm xuất hiện một tập tính nào đó ở động vật

+ Cho ví dụ : Rung tổ → Là kích thích dấu hiệu làm xuất hiện tập tính há mỏ ở chim con mới nở chưa mở mắt

+ Tuy nhiên không bất kì kích thích nào cũng có thể làm xuất hiện tập tính ở động vật

+ VD: Kích thích mùi từ cơ thể chim mẹ không phải là kích thích dấu hiệu làm xuất hiện tập tính há mỏ ở chim con mới nở

HS: Tự nghiên cứu các hiện tượng và thảo luận trong nhóm, phân tích ý nghĩa của từng hiện tượng đối với đời sống của từng loại động vật, từ đó rút ra nhận xét chung và nêu định nghĩa.

HS: Cử đại diện trả lời và các nhóm khác trả lời.

HS: Thực chất của tập tính là một chuỗi các phản xạ.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời

HS: Cho ví dụ

HS: Trả lời.

HS:Cho ví dụ

HS: Trả lời

HS: Các nhóm thảo luận

HS: Cử đại diện trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Trả lời.

I. Khái niệm.

1. Hiện tượng:

- Cóc rình mồi.

-Đàn ngỗng con chạy theo mẹ.

- Đàn vịt chạy theo người mà chúng trông thấy đầu tiên khi mới nở.

2. Khái niệm:(SGK)

3. Ý nghĩa: Giúp động vật tồn tại và phát triễn trước những kích thích của môi trường.

II. Các loại tập tính

Có hai loại:

- Tập tính bẩm sinh

- Tập tính học được

1. Tập tính bẩm sinh: (SGK)

Ví dụ : Nhện giăng lưới bắt mồi

2. Tập tính học được (SGK)

Ví dụ: Sư tử bắt mồi

- Ngoài hai tập tính trên còn có tập tính hỗn hợp (bao gồm cả tập tính bẩm sinh và tập tính học được)

VD: Ong làm tổ

III. Cơ sở thần kinh của tập tính:

- Cơ sở thần kinh của các tập tính là các phản xạ.

-(Kích thích® Thụ quan ®hệ thần kinh ® cơ quan thực hiện ® hành động)

- Các tập tính bẩm sinh là một chuỗi phản xạ không điều kiện kế tiếp nhau, do gen quy định. Vì vậy thường bền vững không thay đổi.

- Các tập tính học được chính là chuỗi phản xạ có điều kiện do học tập rèn luyện mà có. Vì thế dễ thay đổi.

- Ở động vật có tổ chức bậc thấp, các tập tính của chúng đều là bẩm sinh vì:

+ Hệ thần kinh có cấu tạo đơn giản

+ Số lượng tế bào thần kinh không nhiều → Khả năng học tập rất thấp, việc học tập và rút kinh nghiệm rất khó khăn

+ Tuổi thọ rất ngắn không có nhiều thời gian cho việc học tập

- Động vật đặc biệt là người có hệ thần kinh phát triển thường có tuổi thọ dài cho phép động vật thành lập nhiều phản xạ co điều kiện , hoàn thành các tập tính phức tạp thích ứng với điều kiện sống rất thuận lợi cho việc học tập và rút kinh nghiệm

C. LUYỆN TẬP

Mục tiêu:

- Luyện  tập để HS củng cố những gì đã biết .

- Rèn luyện năng lực tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề cho HS.

Phương pháp dạy học:  Giao bài tập

Định hướng phát triển năng lực: Giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực nhận thức.

Trong các ví dụ sau đây, tập tính nào thuộc tập tính bẩm sinh,  tập tính nào thuộc tập tính  học được.

a. Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm.

b. Hổ rình mồi.

c. Nai chạy trốn.

d. Ếch nhái đẻ trứng ở nước.

e. Mực ống phun mực khi có kẻ thù.

f. Gà con núp bụng mẹ khi có diều hâu.

h. Khi nhìn thấy đèn giao thông chuyển sang màu đỏ, những người qua đường dừng lại.

D. VẬN DỤNG (8’)

Mục tiêu:

- Tạo cơ hội cho HS vận dụng kiến thức và kĩ năng có được vào các tình huống, bối cảnh mới ,nhất là vận dụng vào thực tế cuộc sống.

- Rèn luyện năng lực tư duy, phân tích.

Phương pháp dạy học:  Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dung trực quan

Định hướng phát triển năng lực:    Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

Giao nhiệm vụ cho HS

+ Nhóm 1: sưu tầm hình ảnh, video về tập tính kiếm ăn.

+ Nhóm 2: sưu tầm hình ảnh, video về tập tính bảo vệ lãnh thổ.

+ Nhóm 3: sưu tầm hình ảnh, video về tập tính sinh sản.

+ Nhóm 4: sưu tầm hình ảnh, video về tập tính di cư.

+ Nhóm 5: sưu tầm hình ảnh, video về tập tính xã hội

Loại tập tính

Khái niệm

Cơ sở thần kinh

Tính chất

Ví dụ

Tập tính bẩm sinh

Tập tính học được

Loại tập tính

Khái niệm

Cơ sở thần kinh

Tính chất

Ví dụ

Tập tính bẩm sinh

Là những hoạt động cơ bản sinh ra đã có.

Phản xạ không điều kiện.

Bẩm sinh di truyền, đặc trưng cho loài do gen quy định.

Nhện giăng tơ.

Tập tính học được

Là tập tính được hình thành trong quá trình sống thông qua học tập và rút kinh nghiệm.

Phản xạ có điều kiện.

Không bền vững, dễ thay đổi.

- Hổ rình mồi.

- Khỉ dùng gậy hái quả.