Kháng Sinh Thông Dụng Zinnat Giả đã Ra Thị Trường - Báo Tuổi Trẻ

Thuốc Zinnat 500mg được Cục Quản lý dược Bộ Y tế cảnh báo là giả được bán công khai ngay thị trường TP.HCM (ảnh chụp tối 12-4) - Ảnh: T.T.D.

Điều nguy hiểm là loại thuốc bị phát hiện làm giả lần này là Zinnat, loại kháng sinh rất thông dụng và đắt tiền để điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp, niệu, sinh dục... và thuốc giả được phát hiện ngay tại Hà Nội.

Khó phân biệt

Theo hướng dẫn của Cục Quản lý dược, thuốc Zinnat 500mg giả có các dấu hiệu để phân biệt với thuốc thật: trên nhãn sản phẩm giả in dòng chữ "Sefuroksim aksetil 20 film table", nhãn phụ ghi mạo danh nhà sản xuất Glaxo Opertione UK và mạo danh cả doanh nghiệp nhập khẩu là Công ty cổ phần Armaephaco, địa chỉ ở quận Long Biên, Hà Nội.

Theo Cục Quản lý dược, Viện Kiểm nghiệm thuốc T.Ư đã lấy mẫu thuốc này ngay tại thị trường Hà Nội và kiểm nghiệm không phát hiện hoạt chất chính cefuroxim acetyl có trong Zinnat thông thường.

Nhưng người bệnh bình thường không thể phân biệt những thông số kể trên là khác biệt với thuốc thật, với tên hoạt chất chính trên vỏ hộp thuốc Zinnat giả giống với thuốc thật về cách phát âm, mẫu vỏ hộp rất khó phân biệt với thuốc thật.

Tháng 8-2017, thuốc Fugacar giả được phát hiện tại thị trường TP.HCM với dấu hiệu ít ỏi: hạn sử dụng ghi trên thuốc thật cách nhau dấu chấm, thuốc giả là dấu gạch chéo. Đây là điều rất hay gặp gần đây: thuốc giả được làm giả tinh vi, rất khó phân biệt thuốc thật - giả nếu không phải là chuyên gia.

Phải chủ động phát hiện

Tất cả các vụ thuốc giả gần đây đều phát hiện khi thuốc đã ra thị trường: thuốc Zinnat 500mg giả phát hiện tại thị trường Hà Nội, thuốc tẩy giun Fugacar giả phát hiện tại thị trường TP.HCM, thuốc Lincomycin 500mg giả phát hiện đầu năm 2018 tại nhà thuốc ở tỉnh Gia Lai...

Ông Trần Hùng - phó cục trưởng Cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương - đề nghị Cục Quản lý dược, Bộ Y tế nên phối hợp với Cục Quản lý thị trường và cơ quan công an trong chủ động phát hiện thuốc giả, thay vì "một mình một trận tuyến" từ cấp phép, quản lý, thanh tra, kiểm tra như hiện nay.

Thông thường các doanh nghiệp nằm trong danh sách đen (đã có thuốc vi phạm chất lượng) sẽ bị kiểm tra 100% lô thuốc nhập khẩu, số còn lại là lấy ngẫu nhiên trên thị trường và số thuốc giả, kém chất lượng phát hiện được chỉ là tính trên số mẫu đã lấy ngẫu nhiên và kiểm nghiệm.

Do đó tỉ lệ thuốc giả 0,01% và thuốc kém chất lượng 2% như báo cáo của Bộ Y tế là chưa đánh giá đúng tình hình chất lượng thuốc trên thị trường.

Kháng sinh có nhiều mẫu kém chất lượng

Theo báo cáo của Viện Kiểm nghiệm thuốc T.Ư, thống kê năm 2016 có 2%/tổng số mẫu thuốc lấy về kiểm nghiệm là kém chất lượng, 0,01% mẫu lấy là thuốc giả. Tỉ lệ thuốc kém chất lượng, thuốc giả năm 2017 cũng ở mức tương tự 2016.

"Một năm toàn hệ thống kiểm nghiệm lấy khoảng 30.000 mẫu thuốc để kiểm tra và giám sát chất lượng, so với tổng số mặt hàng thuốc lưu hành thì chưa đáng kể gì. Khi đi lấy mẫu chúng tôi cũng chỉ lấy mẫu trên kệ, nhưng hàng giả có để trên kệ đâu" - một chuyên gia của Viện Kiểm nghiệm thuốc T.Ư nhận xét.

Cũng theo chuyên gia này, hiện kháng sinh là nhóm thuốc có số mẫu bị phát hiện kém chất lượng lớn nhất.

Nhận biết thuốc giả

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã đưa ra một định nghĩa thống nhất về thuốc giả như sau: "Thuốc giả là sản phẩm được gắn nhãn hiệu sai một cách gian dối và có chủ đích về đặc tính hoặc nguồn gốc. Thuốc giả có thể bao gồm sản phẩm chứa đúng hoặc sai hoạt chất, không có hoạt chất hoặc không đủ hàm lượng hoạt chất hoặc với bao bì giả".

Hoạt chất có trong thuốc chính là dược chất có tác dụng chữa bệnh, do không chứa dược chất hoặc có chứa nhưng không đủ hàm lượng.

Như viên thuốc kháng sinh cefuroxim 500mg (biệt dược thông dụng là Zinnat 500mg) đáng lẽ phải chứa đủ 500mg dược chất cefuroxim, khi kiểm nghiệm lại không chứa chút xíu nào dược chất, hoặc chứa thấp hơn mức quy định gọi là không đủ hàm lượng (bị quy là kém chất lượng và cũng là thuốc giả), nên dùng thuốc giả người dùng thuốc sẽ không hết bệnh nhiễm khuẩn, bệnh ngày càng nặng thêm.

Nguy hại hơn là thuốc giả chứa "sai hoạt chất" mà hoạt chất sai đó nếu là độc chất thì người dùng thuốc có thể tử vong. Cách đây không lâu, một số nước châu Phi đã xảy ra tình trạng thuốc dành cho trẻ chứa tá dược lẫn tạp chất là độc chất propylene glycol làm nhiều trẻ tử vong.

Thuốc giả luôn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe của người dân ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển và các nước kém phát triển là nơi thuốc giả hoành hành ghê gớm. Còn có loại thuốc giả chứa đúng hàm lượng hoạt chất nhưng lưu hành bất hợp pháp, chủ yếu dựa vào uy tín của thuốc thật để bán thu lợi nhuận sẽ làm hại uy tín của các hãng sản xuất thuốc thật.

Phát hiện thuốc giả là một việc rất khó. Vì với kỹ thuật công nghệ sản xuất tinh vi, hiện đại, việc phát hiện thuốc "giả mà như thật" như hiện nay là một thách thức rất lớn đối với cộng đồng, kể cả thầy thuốc lẫn bệnh nhân.

Để nhận biết thuốc giả một cách chắc chắn, cần phải lấy mẫu thuốc đem về phòng thí nghiệm và kiểm nghiệm đánh giá. Việc kiểm nghiệm này phải được thực hiện tại phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn của các trung tâm kiểm nghiệm hoặc viện kiểm nghiệm thuốc - mỹ phẩm - thực phẩm với đầy đủ máy móc, trang thiết bị, hóa chất... theo quy định của Bộ Y tế hoặc WHO.

3 cách tránh thuốc giả

1. Chỉ mua thuốc tại nhà thuốc, nếu là nhà thuốc đạt tiêu chuẩn "Thực hành tốt nhà thuốc" (GPP) càng tốt. Tuyệt đối không mua thuốc trôi nổi, bán kiểu trao tay.

2. Khi mua thuốc cần quan sát kỹ món thuốc. Nếu là loại thuốc đã quen dùng, cần xem kỹ bao bì, dạng bào chế (dạng viên nén, viên nang...), mùi vị thuốc khi uống.

3. Khi có sự nghi ngờ như bao bì đóng gói kém chất lượng, nhãn mác kém thẩm mỹ hơn so với trước đây, viên thuốc có sự khác biệt với thuốc quen dùng, mùi vị thuốc uống không như trước... thì có nguy cơ rất lớn là thuốc giả. Lúc này không nên dùng thuốc.

PGS.TS Nguyễn Hữu Đức