Nên Dạy Mỹ Học Trong Chương Trình Phổ Thông

Dạy môn Mỹ học (hay nói cách khác là hoạt động giáo dục thẩm mỹ) là hoạt động giáo dục để giúp người học có nhận thức đúng đắn và tương đối đầy đủ về cái đẹp nói chung, cái đẹp trong nghệ thuật hay trong tự nhiên hoặc các hoạt động của con người nói riêng, về các nền văn hóa, văn minh, các trường phái nghệ thuật…, từ đó để không chỉ có nhận thức đúng đắn về cái đẹp mà còn về những điều đối lập với cái đẹp (cái xấu, cái ác). Nói cách khác, một người được giáo dục phù hợp về thẩm mỹ thì sẽ biết yêu, biết ghét, biết đâu là cái đẹp, đâu là cái chưa đẹp, bản thân biết làm sao để cái đẹp được nhân rộng, làm sao để hạn chế cái xấu, cái ác… Tức là, người đó biết khen đúng cái đẹp, biết phê bình đúng cái chưa đẹp, có quan điểm riêng về cái đẹp, không để người khác dẫn dắt một cách tùy tiện.

Trên thực tế, hiện nay, có không ít ý kiến cho rằng một bộ phận người dân còn chưa có hiểu biết đúng đắn và đầy đủ về cái đẹp. Điều đó có thể biểu hiện qua thị hiếu khá tầm thường, thậm chí dung tục, về âm nhạc, sân khấu, điện ảnh… Một số ca khúc có giai điệu giản đơn, ca từ sống sượng, kỹ thuật biểu diễn không có gì đặc sắc nhưng vẫn có thể trở thành “hiện tượng”, được nhiều người nghe và hát lại. Hay một số chương trình sân khấu không có hoặc ít có chiều sâu tư tưởng, có lời thoại như chửi nhau, người biểu diễn hay tạo hình có biểu hiện lệch chuẩn về giới tính hoặc phô các động tác, bộ phận nhạy cảm… nhưng vẫn có không ít người xem. Một số phim dù mang mác là nghệ thuật hoặc mô tả hiện thực xã hội nhưng sa vào xu hướng tả chân, lôi kéo người xem bằng bạo lực và tính dục… có khi lại khá ăn khách… Hay một số tác phẩm văn học nghệ thuật mang tính hàn lâm thường ít được công chúng quan tâm, thưởng lãm. Một số hoạt động mang tính văn hóa như thăm bảo tàng, thưởng lãm các cuộc triển lãm mỹ thuật, điêu khắc… còn ít người tham dự. Kể cả hoạt động tuyên truyền, giới thiệu các tác phẩm văn hóa nghệ thuật của báo chí cũng đôi lúc chưa sâu, đơn giản chỉ là mô tả lại hoặc “xem dùm” công chúng chứ chưa khái quát, định ra được giá trị hay không có giá trị ở những khía cạnh nào, những nội dung nào…

Những điều đó phải chăng là kết quả (hay hậu quả?) của việc chưa quan tâm giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường từ bậc phổ thông?

Hiện nay, trong chương trình phổ thông, nội dung của môn mỹ học gần như chưa được giảng dạy một cách có hệ thống, nhưng đã có hoạt động giáo dục thẩm mỹ, thông qua các môn như Âm nhạc, Mỹ thuật, Giáo dục công dân… Tuy nhiên, ở các môn này học sinh phần nhiều được trang bị những kiến thức và kỹ năng cụ thể, như cách đọc nhạc phổ của một bản nhạc, cách vẽ một bức tranh đơn giản, biết một số kỹ năng cần thiết trong ứng xử, giao tiếp, cơ bản biết đâu là điều nên làm, đâu là điều nên tránh… Lẽ dĩ nhiên, trên lý thuyết là như thế, còn việc học sinh có thể tiếp thu hoặc thực hiện đến đâu lại tùy thuộc nhiều yếu tố khác.

Việc phân bổ thời lượng học, việc tổ chức kiểm tra, đánh giá các môn học này cho thấy đây là những môn phụ. Mãi vài năm gần đây, sau khi dư luận lên tiếng thì nội dung môn Giáo dục công dân với được đưa vào tổ hợp bài làm của khối khoa học – xã hội trong kỳ thi THPT quốc gia và xét tuyển và một số trường đại học. Các môn học khác chủ yếu học để cho biết và cách đánh giá thường là “đạt” chứ không tính điểm và kết quả học tập chung.

Dĩ nhiên, giáo dục thẩm mỹ không chỉ dừng lại ở các môn vừa kể. Một số mô khác cũng ý nghĩa rất thiết thực cho yêu cầu này, như Lịch sử, Địa lý, Ngoại ngữ…, đặc biệt là Ngữ văn. Chẳng hạn, ở môn Lịch sử, nói về các hình tượng con rồng của thời Lý, thời Trần, thời Lê…, giáo viên cần lý giải vì sao có sự khác nhau và nó mang ý nghĩa gì, nó phản ánh điều gì về văn hóa, tư tưởng, xã hội… Như vậy, kiến thức đó sẽ gợi mở nhiều cho học sinh không chỉ về thẩm mỹ mà còn gắn thẩm mỹ với đời sống, với bối cảnh xã hội…

Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh có nhiều lợi ích thiết thực. Đó là định hướng thẩm mỹ cho học sinh, để các em nhận ra đâu là cái đẹp, đâu là cái bản thân mình hướng tới, thay vì để trào lưu, số đông lôi cuốn. Hiện nay, nhiều học sinh có xu hướng hòa sở thích của mình với sở thích của đám đông mà không quan tâm nó có phù hợp với bản thân mình không. Không chỉ vậy, qua việc phát hiện sở thích âm nhạc (thực chất, không theo đám đông) của học sinh, giáo viên có thể phần nào hiểu thêm về tâm tính, xu hướng phát triển của học sinh đó.

Giáo dục thẩm mỹ phù hợp còn giúp học sinh có thể khám phá, phát triển sáng tạo và trí tưởng tượng tốt hơn. Thí dụ, nếu được giáo viên khéo giảng giải và khơi gợi, học sinh sẽ nhận ra tính ẩn dụ đặc sắc của hình tượng chiếc lá cuối cùng trong tác phẩm nổi tiếng cùng tên của nhà văn Mỹ O. Henry. Chiếc lá đó có thể thể hiện sự cô đơn, nhưng cũng có thể là sự hy vọng, hoặc nó chuẩn bị cho sự kết thúc và mở đầu cho một sự sinh sôi mới… Có được những điều đó, không chỉ giúp các em phát triển năng lực và tư duy mà còn định hướng nghề nghiệp tích cực.

Giáo dục thẩm mỹ đúng cách còn làm cho người học tôn trọng và hiểu các nền văn hóa, các giá trị khác nhau của xã hội đa dạng, không cảm thấy kỳ thị với các biểu hiện văn hóa khác nhau, không tự ti với bản sắc văn hóa thuộc nhóm thiểu số của mình, không tự đại với một nền văn hóa có nhiều sản phẩm đại diện. Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, học sinh phải thấy rằng cần tiếp thu với những tinh hoa văn hóa, những nét đặc sắc của các nền văn minh nhưng đồng thời gìn giữ và phát huy các bản sắc văn hóa của dân tộc mình, đất nước mình. Qua đó, giúp các em có nền tảng tích cực để có một tâm thế hội nhập phù hợp, chủ động, thay vì để quá trình hội nhập cuốn vào, bắt đầu từ việc chịu ảnh hưởng thụ động đối với các biểu hiện văn hóa nước ngoài, hoặc trở nên tự coi thường nền văn hóa của dân tộc mình là lạc hậu, tầm thường.

Trong quá trình giáo dục thẩm mỹ, học sinh cần được dạy để biết như thế nào là cái bi, cái hài, sự chuyển biến của các phạm trù đó, cách bố cục, phối màu, luật viễn cận của một bức tranh/ảnh, các đặc trưng về nghệ thuật của các nền văn minh…, cũng góp phần đắc lực cho học sinh có thể cảm thụ được cái đẹp nói chung và các sản phẩm nghệ thuật nói riêng. Do đó, trong chương trình giáo dục phổ thông cần có môn Mỹ học hoặc tên gọi khác nhưng có nội dung giáo dục thẩm mỹ giúp học sinh có những kiến thức, những thông tin cần thiết về thẩm mỹ, về xu hướng, về xu hướng phát triển và cảm thụ cái đẹp.