Trẻ Suy Dinh Dưỡng: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách Chăm Sóc

Bài viết này nhận được sự góp ý y khoa từ bác sĩ Nguyễn Phước Mỹ Linh - bác sĩ Nội Nhi tại bệnh viện Nhi Đồng 1.

Trẻ bị thiếu hụt năng lượng và các chất dinh dưỡng có thể dẫn tới suy dinh dưỡng. Tình trạng này có thể gây ảnh hưởng nặng nề đến sự phát triển về thể chất, trí não, sức đề kháng của bé. Thậm chí, suy dinh dưỡng nặng còn có thể đe dọa đến tính mạng của trẻ. Vậy mẹ cần biết nguyên nhân, dấu hiệu trẻ suy dinh dưỡng cũng như cách cách chăm sóc bé. Cùng Huggies tìm hiểu các thông tin liên quan trong bài viết sau mẹ nhé!

Thế nào là trẻ suy dinh dưỡng?

Suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết như protein, vitamin và các chất khoáng. Hậu quả của suy dinh dưỡng là sự suy giảm hoạt động của các cơ quan, làm ảnh hưởng đến quá trình sống, hoạt động và tăng trưởng bình thường của cơ thể trẻ. Đặc biệt là trẻ em độ tuổi từ 6 – 24 tháng tuổi, đây là giai đoạn trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao.

Ngoài ra, suy dinh dưỡng ở trẻ em có thể gây chậm tốc độ tăng trưởng và hạn chế khả năng hoạt động thể chất. Thậm chí ở mức độ nặng hơn, suy dinh dưỡng còn ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển não bộ, trí thông minh, khả năng giao tiếp. Trẻ bị suy dinh dưỡng có sức đề kháng kém và dễ tăng khả năng mắc nhiều bệnh lý ở trẻ.

Tình trạng trẻ suy dinh dưỡng có thể phân loại thành 3 thể:

Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân : Do tình trạng thiếu dinh dưỡng dẫn đến cân nặng thấp hơn so với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới tính, được xác định khi cân nặng thấp hơn với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới (dưới 2 tuổi). Thể nhẹ cân phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài cũng như tình trạng thiếu dinh dưỡng tại thời điểm đánh giá.

Suy dinh dưỡng thể thấp còi : Do tình trạng chậm tăng trưởng kéo dài dẫn đến trẻ không đạt được chiều cao cần có của một đứa trẻ cùng tuổi, được xác định khi chiều cao thấp hơn với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới tính (-2SD). Thể thấp còi phản ánh tình trạng chậm phát triển mạn tính, có thể bắt đầu sớm từ giai đoạn bào thai do mẹ bị thiếu dinh dưỡng khi mang thai.

Suy dinh dưỡng thể gầy còm : Khi chỉ tiêu cân nặng theo chiều cao của trẻ tụt xuống thấp đáng kể so với trị số chuẩn, được xác định khi cân nặng theo chiều cao thấp hơn với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới (dưới 2 tuổi). Thể gầy còm phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng cấp tính do tình trạng không lên cân hoặc đang sụt cân.

>> Tham khảo thêm: Làm thế nào để trẻ sơ sinh tăng cân nhanh?

Suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết (Nguồn: Sưu tầm)

Dấu hiệu trẻ suy dinh dưỡng

Dấu hiệu trẻ suy dinh dưỡng có thể bao gồm: cân nặng không tăng trưởng như mức dự kiến hoặc tụt giảm từ 5 - 10 % hoặc hơn so với trọng lượng cơ thể của trẻ trong vòng 3 - 6 tháng.

Nhận biết trẻ suy dinh dưỡng qua các biểu hiện bên ngoài dễ nhìn thấy

Mẹ có thể nhận biết trẻ bị suy dinh dưỡng thông qua một số biểu hiện bên ngoài dễ nhìn thấy như:

Trẻ thường xuyên quấy khóc.

Ít vui chơi và kém linh hoạt, cơ thể chậm chạp hơn hẳn bạn cùng lứa.

Các bắp thịt tay chân mềm nhão, bụng to dần.

Chậm phát triển vận động như chậm biết lẫy, ngồi, bò, đi đứng. Đây là dấu hiệu mẹ có thể nhận thấy rõ ràng nhất.

>> Có thể bạn quan tâm: Thực đơn cho bé ăn dặm tự chỉ huy BLW

Trẻ suy dinh dưỡng thường xuyên quấy khóc, ít vui chơi và kém linh hoạt (Nguồn: Sưu tầm)

So sánh cân nặng chiều cao của trẻ với các chỉ số chuẩn của WHO

Để xác định trẻ có suy dinh dưỡng hay không, ngoài việc quan sát các dấu hiệu trên, ba mẹ còn có thể so sánh cân nặng chiều cao của trẻ với các chỉ số chuẩn của WHO như sau:

Dựa vào cân nặng theo tuổi: Khi trẻ mới sinh nặng cỡ 3kg, sau 5 tháng tăng gấp đôi, 12 tháng tăng gấp ba; sau đó mỗi năm tăng thêm 2kg. Khi bé 6 tuổi thì cân nặng phải là 20kg. Nếu mẹ không có cân, có thể đo vòng cánh tay trẻ 1-5 tuổi. Trẻ bình thường 14-15cm; nếu dưới 13cm là suy dinh dưỡng.

Dựa vào chiều cao theo tuổi: Khi mới sinh trẻ dài 50cm, 6 tháng dài 65cm, 12 tháng: 75cm, 2 tuổi: 85cm, 3 tuổi: 95cm, 4 tuổi: 100cm. Sau đó, mỗi năm chiều cao tăng thêm 5cm, khi bé 8 tuổi phải cao 120cm.

>> Có thể bạn quan tâm:

Chiều cao cân nặng chuẩn của trẻ 1 tuổi theo WHO

Chiều cao cân nặng chuẩn của trẻ 2 tuổi theo WHO Chiều cao cân nặng chuẩn của trẻ 3 tuổi theo WHO Chiều cao cân nặng chuẩn của trẻ 4 tuổi theo WHO Chiều cao cân nặng chuẩn của trẻ 5 tuổi theo WHO

Để xác định trẻ có suy dinh dưỡng mẹ có thể dựa vào cân nặng và chiều cao theo tuổi (Nguồn: Sưu tầm)

Nhận biết trẻ suy dinh dưỡng thông qua chỉ số nhân trắc

Bên cạnh những dấu hiệu thường thấy, mẹ có thể áp dụng một cách chính xác hơn là thông qua chỉ số nhân trắc để nhận biết tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ.

Bộ Y tế và Viện Dinh Dưỡng Quốc gia áp dụng cách nhận biết trẻ suy dinh dưỡng dựa vào Z-Score (đơn vị đo độ lệch chuẩn) của 4 chỉ số: cân nặng theo tuổi, chiều cao theo tuổi và cân nặng theo chiều cao và BMI theo tuổi.

Trong đó chỉ số BMI theo tuổi sẽ được tính theo công thức: Chỉ số BMI = Cân nặng (kg) / ( Chiều cao (m)* Chiều cao(m))

Nhưng mẹ cũng xin lưu ý rằng, phương pháp này chỉ mang tính chất nhận biết và tham khảo. Để chính xác nhất thì mẹ có thể đưa bé đến thăm khám tại các cơ sở uy tín và được tư vấn chi tiết từ các chuyên gia dinh dưỡng.

>>> Tham khảo thêm: Bảng chiều cao cân nặng của trẻ sơ sinh

Nguyên nhân vì sao trẻ bị suy dinh dưỡng

Có rất nhiều nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở trẻ em xuất phát từ ngoại cảnh như hoàn cảnh sống, điều kiện kinh tế, thói quen sinh hoạt, ăn uống,... Suy dinh dưỡng ở trẻ em thường là hậu quả của các vấn đề sau:

Bữa ăn thiếu chất dinh dưỡng

Nguyên nhân này thường chỉ phổ biến ở các nước nghèo, không đủ vật chất nên trẻ em thường xuyên đối mặt với tình trạng thiếu hụt chất dinh dưỡng.

Khả năng hấp thu các chất dinh dưỡng kém

Trẻ đang mắc các bệnh lý về đường tiêu hóa hoặc vừa bị bệnh nặng sẽ cảm thấy không ngon miệng, không muốn ăn. Khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng cũng kém hơn mặc dù được cung cấp thức ăn đầy đủ chất. Một số bệnh thường gặp có thể gây nên tình trạng này là:

Ói mửa, tiêu chảy kéo dài làm mất chất dinh dưỡng.

Bệnh viêm loét đại tràng và bệnh Crohn sẽ làm giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn.

Bệnh viêm loét dạ dày hoặc các bệnh lý về gan mật thường đối mặt với chứng khó tiêu, làm bé chán ăn, lâu ngày cũng gây nên suy dinh dưỡng.

Các bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa hoặc sử dụng nhóm thuốc kháng sinh làm mất cân bằng giữa lượng vi khuẩn có lợi và vi khuẩn có hại trong đường ruột. Đây cũng là lý do làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng ở trẻ.

>>> Có thể bạn quan tâm: Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy phải làm sao?

Khả năng hấp thu kém khiến trẻ bị suy dinh dưỡng (Nguồn: Sưu tầm)

Vấn đề sức khỏe tâm thần

Một số vấn đề về rối loạn tâm thần cũng sẽ ảnh hưởng đến thói quen ăn uống của bé như trầm cảm, chứng chán ăn tâm thần, chứng ăn ói và các rối loạn ăn uống khác. Khi bị người lớn ép buộc ăn uống quá mức, trẻ dễ sinh ra tâm lý sợ hãi, ám ảnh về thức ăn và sẽ dẫn tới bệnh chán ăn gây ra suy dinh dưỡng.

Trẻ sơ sinh không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu tiên

Trẻ sơ sinh không được bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu hoặc bú không đủ và cho ăn dặm quá sớm (trước 6 tháng tuổi) thường không nhận được đầy đủ dưỡng chất. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, không được bú sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời có thể tăng nguy cơ suy dinh dưỡng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Quan niệm cho trẻ bú sữa công thức thay sữa mẹ vì tốt hơn là không đúng đắn. Ngoài ra, những người mẹ suy dinh dưỡng hoặc không biết cách cho con bú cũng là những nguyên nhân gián tiếp gây suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh.

Chế độ dinh dưỡng không đầy đủ khi mẹ mang thai

Khi mẹ bầu không bổ sung những thực phẩm cần thiết khi mang thai và chế độ ăn không lành mạnh sẽ ảnh hưởng đến cân nặng và sức khỏe của bé khi sinh ra. Phụ nữ khi mang thai có nhu cầu năng lượng và các chất dinh dưỡng cao hơn trước khi có thai, do đó mẹ bầu cần cung cấp năng lượng tỷ lệ thuận với tháng tuổi của thai nhi. Tuy nhiên, nếu trong giai đoạn này, mẹ bầu không bổ sung đủ các dưỡng chất ở cả 4 nhóm thì sẽ không đảm bảo được chế độ dinh dưỡng hợp lý trong thai kỳ. Điều này sẽ khiến mẹ dễ bị thiếu năng lượng và trẻ có nguy cơ bị suy dinh dưỡng bào thai.

>>> Tham khảo thêm: Thực đơn hàng ngày cho bà bầu dinh dưỡng từng giai đoạn

Chế độ dinh dưỡng không đầy đủ khi mang thai sẽ gây nên suy dinh dưỡng ở trẻ (Nguồn: Sưu tầm)

Cách chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng phải làm sao?

Để chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng, thì mẹ cần phải xác định được nguyên nhân rồi từ đó tìm ra phương pháp điều trị phù hợp. Các bác sĩ sẽ xây dựng một kế hoạch điều trị và cách chăm sóc trẻ suy dinh dưỡng toàn diện với mục tiêu cung cấp đủ chất dinh dưỡng và phục hồi sức khỏe.

>> Xem thêm: Thực đơn cho bé ăn ngon và bổ dưỡng

Chế độ ăn uống

Đối với các bé bị suy dinh dưỡng, bác sĩ thường sẽ khuyên nên xây dựng một chế độ ăn hợp lý, lành mạnh. Một chế độ ăn uống hợp lý phải đáp ứng được đầy đủ nhu cầu năng lượng của bé về các nhóm chất bao gồm protein, lipid, glucid, chất khoáng và vitamin.

Thay vì mỗi ngày chỉ cho bé ăn 3 bữa chính, mẹ hãy cố gắng tăng lên 2 - 3 bữa ăn phụ với các món sữa, sữa chua và phô mai. Bữa chính yêu cầu phải đa dạng thực phẩm, đổi món và đảm bảo có đủ 4 nhóm chất dinh dưỡng bao gồm:

Chất bột: Có trong gạo, nếp hoặc các hạt họ đậu

Chất đạm: Có trong thịt, cá, trứng, sữa,…

Chất béo: Có trong dầu ăn và mỡ động vật

Vitamin và khoáng chất: Có trong các loại rau lá màu xanh đậm, củ quả màu vàng, đỏ, cam,...

Lên kế hoạch chăm sóc

Kế hoạch chăm sóc trẻ suy dinh dưỡng cần được lập ra với các mục tiêu và cách thức thực hiện tùy từng trường hợp cụ thể. Trẻ suy dinh dưỡng nặng hơn thì sẽ có chế độ ăn uống đặc biệt hơn.

Theo dõi, đánh giá

Trẻ bị suy dinh dưỡng cần được theo dõi và kiểm tra cân nặng và các chỉ số nhân trắc học định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị.

Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng cũng là vấn đề mẹ cần quan tâm để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng và phát triển của cơ thể cho trẻ. Trong đó, chế độ ăn của bé cần đáp ứng hai nguyên tắc: tăng năng lượng và tăng chất dinh dưỡng cho trẻ.

Tăng năng lượng cho trẻ

Mẹ nên bổ sung thêm lượng dầu mỡ bởi dầu mỡ sẽ cung cấp năng lượng gấp đôi chất bột và chất đạm, đặc biệt là dầu cá hồi, dầu thực vật,… và còn rất tốt cho sự phát triển não bộ của trẻ nữa. Trung bình mỗi bữa ăn mẹ nên đảm bảo cung cấp đủ lượng dầu hoặc mỡ cho trẻ. Bên cạnh đó, mẹ cũng nên cố gắng nấu thức ăn đặc hơn và tăng dần số lượng bữa ăn cho trẻ mỗi ngày.

>> Xem thêm: Cách chăm sóc trẻ suy dinh dưỡng đúng cách

Chăm sóc trẻ suy dinh dưỡng mẹ nên tăng năng lượng và tăng chất dinh dưỡng cho trẻ (Nguồn: Sưu tầm)

Ảnh hưởng của hiện tượng suy dinh dưỡng đến trẻ em

Suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng

Suy dinh dưỡng và thiếu các chất cần thiết (đạm, sắt, kẽm, vitamin,...) sẽ làm hệ miễn dịch của trẻ yếu đi nên dễ mắc các bệnh nhiễm trùng. Khi trẻ thường xuyên sử dụng kháng sinh sẽ gây biếng ăn, tiêu hóa kém, hấp thụ kém dưỡng chất và càng làm suy dinh dưỡng nặng hơn.

Rối loạn các chức năng cơ thể, gây nhiều vấn đề về sức khỏe

Tình trạng suy dinh dưỡng sẽ làm cho chức năng của các cơ quan trong cơ thể bé bị rối loạn. Trong đó, các cơ quan bị ảnh hưởng nặng nề nhất là gan, tim và thận, thậm chí có thể dẫn đến gan thoái hóa mỡ, suy tim, suy thận,...

Thiếu chất dinh dưỡng cũng gây nhiều vấn đề sức khỏe cho trẻ. Ví dụ, thiếu vitamin A ảnh hưởng xấu đến thị giác của trẻ, gây khô giác mạc, quáng gà; thiếu sắt, đạm và vitamin nhóm B thì sẽ gây thiếu máu; thiếu đạm, canxi, kẽm, vitamin A,D, K,... ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của xương, v.v.

Làm bé bị chậm phát triển thể chất

Suy dinh dưỡng ảnh hưởng trên chức năng toàn bộ các hệ cơ quan của cơ thể, đặc biệt là hệ cơ xương. Suy dinh dưỡng từ nhỏ và kéo dài làm cho trẻ phát triển còi cọc, ảnh hưởng trên tầm vóc.

Chậm phát triển tâm thần

Suy dinh dưỡng cũng liên quan đến sự phát triển bình thường của não bộ trẻ trong giai đoạn 0-6 tuổi, Trẻ suy dinh dưỡng sẽ thiếu hụt các chất cần thiết cho sự phát triển não và trí tuệ của trẻ như chất béo, chất đường bột, sắt, iốt, DHA, Taurine,.... khiến bé gặp các vấn đề về ngôn ngữ, trí nhớ và giao tiếp xã hội kéo theo giảm sự nhanh nhẹn, khả năng chú ý, học tập, tiếp thu.

Suy dinh dưỡng gây rối loạn các chức năng cơ thể và nhiều vấn đề về sức khỏe (Nguồn: Sưu tầm)

Mách mẹ cách phòng tránh suy dinh dưỡng ở trẻ em

Mẹ nên cho trẻ bú ngay sau sinh và bú mẹ hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu

Sữa mẹ giàu chất dinh dưỡng và là thức ăn đầu đời hoàn hảo nhất và là thức ăn tốt nhất trong giai đoạn phát triển đầu của bé. Ngoài cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết, sữa mẹ còn bé tăng đề kháng, chống lại bệnh tật và bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng.

Chăm sóc dinh dưỡng cho bé bằng bữa ăn hợp lý

Để phòng tránh tình trạng suy dinh dưỡng ở con, mẹ nên bắt đầu tập cho trẻ ăn dặm từ 6 tháng tuổi. Trong đó, mẹ hãy trẻ ăn đầy đủ 4 nhóm chất dinh dưỡng (bột đường, đạm, béo, rau) và có thể duy trì bú sữa mẹ cho trẻ dưới 2 tuổi.

Đảm bảo vệ sinh môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm

Là việc quan trọng hàng đầu giúp bé phòng tránh các bệnh nhiễm trùng đường ruột, giun sán,... Mẹ phải luôn chọn lựa thực phẩm tươi, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đóng hộp và nấu nướng thức ăn chín kỹ. Bên cạnh đó, cũng cầm đảm bảo vệ sinh môi trường và vệ sinh cá nhân cho bé và người chăm sóc.

Kiểm tra và theo dõi biểu đồ tăng trưởng hàng tháng của bé

Kiểm tra và theo dõi chiều cao, cân nặng của trẻ thường xuyên sẽ giúp mẹ phát hiện sớm tình trạng suy dinh dưỡng hoặc các nguy cơ nếu có và can thiệp sớm.

Khuyến khích trẻ tập thể dục

Tập thể dục thường xuyên sẽ thúc đẩy quá trình trao đổi chất và bài tiết chất độc không mong muốn ra khỏi cơ thể.

Ngoài ra, cần ngừa và điều trị triệt để các bệnh lý (nhiễm trùng hô hấp, tiêu chảy,..), không lạm dụng kháng sinh và xổ giun định kỳ cho trẻ 2 tuổi trở lên mỗi 6 tháng/lần.

>>Xem thêm:

Suy dinh dưỡng và rối loạn tiêu hoá?

Sự phát triển của trẻ 4 tháng tuổi

Hy vọng bài viết đã cung cấp những thông tin hữu ích giúp mẹ hiểu rõ hơn về tình trạng suy dinh dưỡng cách chăm sóc trẻ suy dinh dưỡng hiệu quả. Ngoài ra, mẹ có thể tham khảo thêm thông tin tại chuyên mục Chăm sóc bé hoặc gửi câu hỏi về Góc chuyên gia nếu có thắc mắc về tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhé!

Nguồn tham khảo:

https://www.who.int/tools/child-growth-standards/standards/weight-for-length-height

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malnutrition