VÀ BỮA RƯỢU BỖNG THÀNH ĐẮNG ĐÓT

* Tái bản entry cũ có sửa chữa

(Tản mạn nhân đọc bài thơ “Rượu của Nguyễn Cao Kỳ” của BẰNG VIỆT) 

Bài thơ làm theo lối tự sự, ai đọc cũng hiểu cái nghĩa tường minh qua câu chuyện được kể trong thơ: Trong một bữa tiệc, vị thiếu tướng công an mang ra chai rượu do ông Nguyễn Cao Kỳ – tướng “râu kẽm” của quân đội Sài Gòn cũ, nguyên Phó Tổng thống của chế độ Việt Nam Cộng hòa – mang từ Mỹ về gửi tặng. Mọi người trong bàn bảo uống, nhưng có một người kiên quyết không chịu uống, dù đó là “chén rượu thăm quê”, rượu của một người mới được Nhà nước cho phép về quê sau bao năm bỏ nước: 

Vị thiếu tướng công an cầm chai rượu ra bàn:  

“Ông Nguyễn Cao Kỳ mới về gửi tặng” 

Mọi người đang vui, gật gù bảo uống 

Nhưng một người bảo “Không!”  

Vì sao không? Rượu cứ ngon là rượu! 

Whisky Mỹ hay Vodka Nga, giờ có mặc cảm gì,  

Chiến tranh lạnh qua rồi, ba mươi năm sau chống Mỹ  

Đây là chén rượu thăm quê của tướng Nguyễn Cao Kỳ! 

Nhưng vẫn có một người không chịu uống! 

Không phải đợi đến năm 2007 khi Bằng Việt viết bài thơ này, chủ đề hàn gắn vết thương quá khứ, hòa giải hòa hợp dân tộc mới được đặt ra. Chiến tranh đã lùi xa 35 năm, nhưng vượt qua quá khứ là một nỗ lực cũng không dễ. Bảo Ninh gần 20 năm trước đã cố nhìn cuộc chiến tranh ấy như một nỗi buồn lớn của dân tộc. Và nhà thơ Nguyễn Duy cũng từng viết: “Nghĩ cho cùng mọi cuộc chiến tranh / Phe nào thắng thì nhân dân đều bại”: 

Vì sao không? Chẳng cố chấp quá ư? 

Cậu là lính phòng không, chúng tớ đều cựu chiến binh cả chứ! 

Cũng bom đạn, cũng Trường Sơn, cũng vào sinh ra tử,  

Sống đến hôm nay, đâu phải để hận thù! 

Có phải tự đáy lòng không vượt qua mặc cảm?  

Không vượt qua nỗi buồn của cuộc chiến tranh xưa,  

Không vượt qua chính mình, không vượt qua quá khứ, 

Vết thương cũ còn đau khi gió chuyển sang mùa… 

Câu chuyện của Bằng Việt kể chỉ có vậy và cũng không khó tìm thấy trong thực tế đời sống mấy chục năm qua. Nhưng cái hay của bài thơ không phải là câu chuyện cụ thể ấy. Nó phảng phất đâu đó trong giọng thơ, trong cách kể chuyện. Rất nhiều người trong chúng ta khi đọc bài thơ đều dễ dàng nhận ra cái giọng thơ, cái góc nhìn thế sự rất riêng, rất Bằng Việt nhưng chỉ ra một cách rõ ràng, định lượng từ kết cấu, nhạc điệu, ngôn ngữ… cũng không phải dễ dàng, bởi bài thơ mới đọc cứ như một bản tin, một phóng sự rặt chất thông tấn báo chí. 

 

Đoạn kết bài thơ, lại cũng cái mạch kể chuyện ấy, tác giả bất ngờ đẩy câu chuyện thành một ám ảnh:  

  

Đám đông ồn ào của chúng tôi cứ uống 

Anh bạn chỉ ngồi im, cũng chẳng nói thêm gì, 

Và bữa rượu bỗng dưng thành đắng đót 

Chẳng phải tại vì ai, kể cả Nguyễn Cao Kỳ!  

  

Không hiểu vì sao khi đọc câu cuối cùng của bài thơ, cái chữ “kể cả” cứ xoáy đi xoáy lại trong suy nghĩ của người đọc.  

Trong tiếng Việt, cấu trúc câu có thành tố “kể cả” thì quá quen thuộc ngay cả với các em học sinh cấp một. Ví dụ: “Có chính sách động viên các nhà văn, kể cả những người đã nghỉ hưu và những người đang sinh sống ở nước ngoài”. Sau “kể cả” – thông thường – người ta liệt kê thêm một số thành tố thuộc về tập hợp đã khái quát trước đó nhằm nhấn mạnh hoặc sợ người khác vô tình loại ra khỏi tập hợp được nêu ra trước đó. Nhưng không chỉ có vậy, cấu trúc câu có “kể cả” trong tiếng Việt, tùy theo ngữ cảnh, có thể tạo ra nhiều cách liên tưởng khác nhau. Đặc biệt, khi “kể cả” xuất hiện trong những câu mà tác giả cố ý chơi chữ. 

Xét từ những cấu trúc như thế, có thể thấy, “kể cả” có khi mang nghĩa “bao hàm” (including) nhưng cũng có khi mang nghĩa “thậm chí”, “ngay cả” (even) và giúp cho người phát ngôn bộc lộ được cái nghĩa biếm nhẽ, cái giọng giễu nhại trong câu. 

“Và bữa rượu bỗng dưng thành đắng đót / Chẳng phải tại vì ai, KỂ CẢ Nguyễn Cao Kỳ!” – mỗi người đọc thơ đều có thể cảm nhận theo cách riêng mình cái ẩn ý của tác giả qua cách dùng “kể cả” trong câu kết bài thơ. 

Cấu trúc có thành tố “kể cả” là cấu trúc logic, đưa vào bài thơ cái cấu trúc thường xuất hiện trong văn phong hành chính như thế, tác giả phải thật sự “cao tay ấn”. Bài thơ khép lại bằng một âm tiết mở, nhưng đó là nguyên âm hẹp, hẹp nhất trong các nguyên âm: “i”. Nghe trong suy nghĩ bao dung của tác giả (“chẳng phải tại vì ai”) có chút buồn, chút “đắng đót”. Thông điệp ngoài lời từ câu thơ kết ấy cho thấy cái dụng công “tầng tầng lớp lớp” của tác giả: Chiến tranh đã lùi xa, vết thương cũ đã liền da, hãy cùng nhau nhìn về phía trước để góp phần làm cho Tổ quốc này ngày thêm giàu đẹp!

Chia sẻ:

• Facebook
• X

Thích Đang tải...

Có liên quan

Filed under: SÁNG TÁC - BÀI BÁO | Tagged: 30 tháng 4, bài báo, bình thơ, Nguyễn Cao Kỳ, thời sự |