阮勸 Nguyễn Khuyến (1835–1909)
Thơ Văn Nguyễn Khuyến 阮勸 (1835–1909) I
Tam nguyên Yên Đổ thi ca三 元 安 堵 詩 歌 啓定十年五月吉日新刊 Khải Định thập niên ngũ nguyệt cát nhựt tân san [1925] - Bản in, chép từ Thư Viện gia đình Hoàng Xuân Hãn (Paris)
- 河内 福文堂藏板 Hà Nội Phúc Văn Đường tàng bản
- 河内 柳文堂藏板 Hà Nội Liễu Văn Đường tàng bản
Bản 2 & 3 chép từ Thư viện Việt Nam, ký số R.625 & R.1061 qua www.nomfoundation.org/ VĂN BẢN: Ba bản giống nhau, gồm 17 tờ 20 x 14 cm 39 bài bao gồm thơ, hát, văn vãn, câu đối của Nguyễn Khuyến阮勸 (trong đó 16 bài thơ, 7 bài hát, 3 bài văn, 13 đôi câu đối. Có 3 bài thơ chữ Hán được diễn Nôm, một đôi câu đối 1 vế Hán, một vế Nôm): thơ hỏi thăm bạn, vịnh cầm kì thi tửu, tập Kiều, vịnh ông trời…; văn vãn viếng bạn, di chúc…; bài hát ông Phỗng đá, mẹ Mốc, hát ả đào…; câu đối ngày tết, viếng tang, chế giễu… II Lê Văn Đặng Giới Thiệu Chữ Nôm Cấp 2 & 3. Hải Biên 2002.
※. II
I Văn Học Chữ Nôm. Lê Văn Đặng. Hải Biên 2012. IV
http://vi.wikisource.org/wiki/ - Các bản Quốc Ngữ Thơ Nôm
- Các bản Thơ Chữ Hán và phiên âm
V
Thi Hào NGUYỄN KHUYẾN Đời và Thơ. Nguyễn Huệ Chi. Viện Văn Học. NXB Giáo Dục. Hanoi 1994. Sách dày 729 trang, gồm hai phần - Nguyễn Khuyến, Con người và Thi Ca
- Thơ Tuyển gồm
- Thơ Chữ Hán (42 bài)
- Thơ Nôm tác giả tự dịch (13 bài chép trong phần thơ Chữ Hán)
- Thơ Nôm (25 bài)
Với vanhocchunom.Blogspot chúng tôi có tham vọng phổ cập một số tài liệu Chữ Nôm, bắt đầu với Thi Hào Nguyễn Khuyến, kế tiếp là Hồ Xuân Hương Thi Tập, Nguyễn Trãi Quốc Âm Thi Tập, Chinh Phụ Ngâm, Cung Oán Ngâm Khúc, Truyện Kiều, v.v. Các trang sau đây ghi lại vài nét về Thi Hào Nguyễn Khuyến (1835-1909) và một số tác phẩm tiêu biểu. Tài liệu Chữ Nôm, chữ Hán phần lớn trích từ - Bản Nôm Tam Nguyên Yên Đổ Thi Ca, Liễu Văn Đường (1925),
- Lê Văn Đặng Giới Thiệu Chữ Nôm Cấp 2 & 3, Hải Biên 2000.
- Thi Hào NGUYỄN KHUYẾN đời và thơ, Nguyễn Huệ Chi. NXB Giáo Dục. Hanoi 1994.
1. Bản Liễu Văn Đường giới thiệu NGUYỄN KHUYẾN 阮và TRẦN BÍCH SAN 陳碧珊. 官三元𠸜阮文勝、𠊛廊安堵、縣南昌、省河南。𧍋出政旦巡撫、𧗱𡢐為𤴬眜、𧍋告𧗱致仕。欺𧍋群、共官三元渭川陳碧山、共官黄甲三登范文誼、𠄩翁共固㗂、麻文官安堵辰色欣。閉𣉹場河場南群試𥢅、科甲子𠄩翁共𠫾試。候官三登、官三登吲浪、科尼𠄩朱𠄩丐首科、麻渭川辰𨖅試会掄朱丐二甲女。官三元安堵空𧡊吲命掄丐進士辰固意空平𢚸、官渭川沛吶遜官安堵𧡊碎活、麻𠸗沕輸、𢧚懞朱碎、即帝。欺会試碎欣势特。科試意、果官渭川杜首䚵場南麻官安堵杜首䚵場河。旦𡢐試会官渭川吏杜掄会元庭元麻官安堵果空杜官安堵息𡗋買𢷮𠸜阮吧於掄𥪝京囯子监試䚵会女拱吼吏强憤志斈行戈䚵会女䚵辛未辰𧍋買杜三元。𧍋堛固㗂課意、麻喃拱𡗋、𡗉勾才情自、理趣、埃埃拱沛腹。 Quan Tam nguyên tên là Nguyễn Văn Thắng, người làng Yên Đổ, huyện Nam Xương, tỉnh Hà Nam. Ngài xuất chánh làm đến tuần phủ, về sau vì đau mắt nặng, Ngài cáo về trí sĩ. Khi Ngài còn làm học trò cùng với quan Tam nguyên Vị Xuyên Trần Bích San, cùng học quan Hoàng giáp Tam đăng Phạm Văn Nghị. Hai ông cùng có tiếng hay chữ, mà văn quan Yên Đổ thì sắc hơn. Bấy giờ, Trường Hà, Trường Nam còn thi riêng. Khoa Giáp Tý (1864), hai ông cùng đi thi Hương, vào hầu quan Tam đăng. Quan Tam đăng dặn rằng khoa này hai anh làm cho thầy hai cái thủ khoa, mà anh Vị Xuyên thì sang năm thi Hội làm luôn [luân] cho thầy cái Nhị giáp nữa. Quan Tam nguyên Yên Đổ không thấy thầy dặn mình làm luôn cái Tiến sĩ, thì có ý không bằng lòng. Quan Vị Xuyên phải nói tốn [khiêm tốn] với quan Yên Đổ: “Thầy thấy tôi hoạt [linh hoạt], mà xưa nay vẫn thua anh, nên thầy mong cho tôi, tức là khuyên anh đấy. Chớ khi hội thí, tôi hơn anh thế nào được!” Khoa thi Hương ấy, quả nhiên quan Vị Xuyên đỗ thủ khoa Trường Nam, mà quan Yên Đổ đỗ thủ khoa Trường Hà. Đến năm sau, thi Hội, quan Vị Xuyên lại đỗ luôn Hội nguyên, Đình nguyên, mà quan Yên Đổ quả nhiên không đỗ. Quan Yên Đổ tức lắm, mới đổi tên là Nguyễn Khuyến, và ở luôn trong kinh, vào học Quốc Tử Giám. Thi khoa Hội nữa, cũng hỏng, lại càng phẫn chí học hành. Qua khoa Hội nữa là khoa Tân Mùi (1871), thì Ngài mới đỗ Tam nguyên. Ngài là một bực hay chữ có tiếng thưở ấy, mà Nôm cũng hay lắm, nhiều câu tài tình tự nhiên, lý thú, ai ai cũng phải phục. NGUỒN: Bản Nôm Liễu Văn Đường, các trang 1b-2b. 2. TẬP KIỀU 排
詩集翹BÀI THƠ TẬP KIỀU
绳半𦇒Thằng bán tơ đâu giở mối ra 朱绊旦具員Làm cho bận đến cụ Viên già 闷淹沛辨𤾓两Muốn êm phải biện ba trăm lượng 窖摄𢧚料隻釵Khéo xếp nên liều một chiếc thoa 遁客摱牟𣘈粉姥Đón khách mượn màu son phấn mụ 半命贖罪情吒Bán mình chuộc lấy tội tình cha 固錢意麻双Có tiền việc ấy mà xong nhỉ 徐官拱势阿Từ trước làm quan cũng thế a NGUỒN: Bản Nôm Liễu Văn Đường, trang 13b.
3. Trào Tú Điển Ca 嘲秀典歌Trào Tú Điển Ca 廊巨禄固柴秀典Làng Cự Lộc có thầy Tú Điển 𠓨吶噠傳𡥵魔 Rượu típ vào nói rặt chuyện con ma 涓𢟔膠使数𠊛些Quen thói keo lại xỏ người ta 𢆧﨤膠数吏Chẳng may gặp keo già xỏ lại 拱𠄼句客𢚕Cũng học năm ba câu khách dạy 張𦊛𣎃𦊚悟𧗱艚 Trương tư tháng bốn ngộ về Tàu 瘦吏茂酉窍油嫌Xấu lại tốt dậu khiếu dầu hiềm 浽左變路茂热Một nỗi tá biến lộ mậu nhiệt 句文字劬眉局Câu văn tự cù mỳ cục mịch 家有人求物求Gia hữu nhơn cầu vạn vật cầu 𠄩欺𡀔傳姑頭Một hai khi lộ chuyện cô đầu 髙興祖𩵽朱院𢜝Cao hứng tổ tôm cho vờn sợ 欺論鉑𧗱茄𢗼𡢻Khi luận bạc về nhà lo nợ 𡞕喯朱如𣕤覩𩈘Vợ buông cho như tảo* đổ mặt 盤𠁀𠊛特買知音 Bàn đời người được mấy tri âm *
tảo 𣕤:子晧切音早 NGUỒN: Xuân Hương Di Cảo, tr. 38-39 1. SƠN TRÀ 山 排詩迻朱官按察朱孟禎 Bài thơ đưa cho quan Án Sát Chu Mạnh Trinh 1排排喃(một bài chữ, một bài Nôm) 春來客賜一山 Xuân lai khách tứ nhứt sơn trà 2 醉裡朦 不辨Túy lý mông lung bất biện hoa 白髮顔吾老矣Bạch phát thương nhan ngô lão hỹ 綠袍 笏子然耶Lục bào hoa hốt tử nhiên da 朝風祗恐穿娇葉Triêu phong chi khủng xuyên kiều diệp 暮雨偏疑 綠 Mộ vũ thiên nghi lạc lục gia 久矣吾惟闻次鼻Cửu hỹ ngô duy văn thứ tỵ 绝 香信笑呵呵Tuyệt vô hương tín tiếu kha kha DỊCH NGHĨA Tết đến có người khách tặng một chậu hoa sơn trà Đang say nhèm nên không biết là hoa Với tóc bạc dung nhan tiều tụy, ta già rồi sao Mặc áo bào xanh, tay cầm hốt hoa chính là ông đấy à Gió sáng chỉ sợ bọn xỏ lá Mưa chiều e ngại lá cà xanh rơi rụng Từ lâu ta phải nghe bằng mũi Tuyệt nhiên không ngửi được mùi thơm, ta cười dài. 2. KHÓM TRÀ 排詩譯音Bài thơ dịch Quốc âm 3客固迻朱Khách có đưa cho một khóm trà 醝固辨味Say nhèm 4 nào có bén mùi hoa 眉撑𩯀𤽸些Mày xanh tóc trắng ta già nhỉ 滯鉑襖帝啊Đai bạc áo lam bác đấy à 𣌋只𠲖坊𢯧Gió sớm chỉ e phường xỏ lá 5 朝𨻫屡蝔Mưa chiều luống sợ lũ dơi già 𥹰些祗𦖑朋𪖫Lâu nay ta chỉ nghe bằng mũi 啲别味㗂哬Đách biết 6 mùi thơm 7, một tiếng khà 源: 三元安堵詩.啓定十年三月吉日新刊.柳文堂藏板. Nguồn : Tam Nguyên Yên Đổ Thi Ca (1926) Liễu Văn Đường tàng bản (trang 3b-4a) Chú thích :1 Người tặng hoa Sơn Trà cho cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến thời đó có lẽ không phải là Chu Mạnh Trinh mà có thể là Hoàng Cao Khải .Cuối năm 1883, Nguyễn Khuyến được cử làm quyền Tổng đốc Sơn Tây thay cho Tổng đốc Nguyễn Đình Nhuận đã bỏ Sơn Tây lên Hưng Hóa chống thực dân Pháp, nhưng Nguyễn Khuyến từ chối. Sau đó Hoàng Cao Khải Kinh lược sứ Bắc Kỳ mời ông đến nhà dạy học, rồi Lê Hoan - Tuần phủ Hưng Yên tổ chức thi vịnh Kiều mời ông làm giám khảo. Hoàng Cao Khải và Lê Hoan là những kẻ cộng tác với thực dân Pháp. Để tránh chuyện lôi thôi nên ông miễn cưỡng nhận lờị.2 Sơn trà : hoa đẹp nhưng không có mùi thơm.3 Quốc âm : tức chữ Nôm; chữ : tức chữ Hán.4 Say nhèm : chữ nhèm lấy âm từ chữ 而 (nhi) nên có thể phiên là nhè; một âm địa phương: say mèm 5 Gió sớm chỉ e phường xỏ lá : trong câu 朝風祗恐穿娇葉 (Triêu phong chỉ khủng xuyên kiều diệp), chữ 朝(triêu) nghĩa là buổi sáng, Nôm mượn âm, đọc trại ra chiều (buổi chiều), nơi câu 6.6 Đách biết 啲别: chẳng biết (thoại ngữ ít dùng trong thi văn).7 Mùi thơm 味: chữ là biến dạng của thơm . 3. CẦM KỲ THI TỬU 排詩琹棋詩酒Bài thơ CẦM KỲ THI TỬU 人生𠀧𠦳𣈗Nhơn sanh ba vạn sáu ngàn ngày 適志朱𢧚 Thích chí cho nên lắm ngón hay 詩李吟哦欺Thi Lý ngâm nga khi mở quyển 弹牙情性𣅶𢭹 𦀊Đàn Nha tình tính lúc lần dây 棋𤤰 釋𢝙 佊伴Đem cờ vua Thích vui bè bạn 摱 刘斈醒醝Mượn chén ông Lưu học tỉnh say 𦊚 景風光共嵗月Bốn cảnh phong quang cùng tuế nguyệt 𠁑 𠁀 知巳 𨑮 𢬣Dưới đời tri kỷ mấy mươi tay Tam Nguyên Yên Đổ Thi Ca (trang 3b-4a) 4. CÂU ĐỐI 1) Ông lão hàng xóm 老行𠸒𡥵浪 劍𢀭𨖅𠽔具 吀堆勾対底蜍 𦃿𧍋𦖑𧡊曰朱浪 Ông lão hàng xóm.bảo con rằng: “Kiếm một cơi trầu sang thưa với Cụ, Xin đôi câu đối để tết thờ ông.” Bởi Ngài nghe thấy viết cho rằng: 
劍没𣛣𦺓𠽔買具 KIẾM MỘT CƠI TRẦU THƯA VỚI CỤ 吀堆勾對厎蜍翁 XIN ĐÔI CÂU ĐỐI ĐỂ THỜ ÔNG Cụ tên là Nguyễn Thắng, sau đổi ra Nguyễn Khuyến, hiệu Quế Sơn, tự Miễn Chi, thường được tôn xưng Tam Nguyên Yên Đổ, sinh ngày 15 tháng 2, 1835 - mất ngày 5 tháng 2, 1909. Sau khi Cụ từ Quan, sống thanh bần, nhà ở khích vách với dân quê. Một hôm, người hàng xóm kế nhà, bảo con "Kiếm một cơi trầu thưa với cụ, xin đôi câu đối để thờ ông." Cụ nghe được, nên chỉ cần viết lại như lời ông hàng xóm. Câu đối trên trích TAM NGUYÊN YÊN ĐỔ THI CA, bản Nôm Liễu Văn Đường (1925).
PHỤ CHÚ 1 Thời Tam Quốc, Anh Hùng Hào Kiệt dẫy đầy. Theo Mao Tôn Cương, có ba vị Đệ nhứt Mưu Sĩ với tài An Bang Tế Thế: Khổng Minh Gia Các Lượng - Đệ nhứt Anh Hùng Hào Kiệt, Khí Tiết Rạng Ngời: Quan Vân Trường, hay Quan Công
- Đệ nhứt Gian Hùng: Tào Mạnh Đức hay Tào Tháo.
Vân Trường được dân gian thờ kính từ Bắc chí Nam, thường trong các Gia đình "Thờ Cúng Tổ Tiên".Có nhà một Nho trào lộng với câu Hoành Phi: 東三乎千上流 đông tam hồ thiên thượng lưu Đọc ra: đông là đông, tam là ba, hồ là ôi ; thiên là ngàn, thượng là trên, lưu là trôi. Đọc lại: 東三乎 đông tam hồ >> đôngba ôi là đôi ba ông 千上流 thiên thượng lưu >> ngàn trên trôi là ngồi trên trang.Câu Hoành Phi 東三乎千上流 mô tả trang thờ Quan Vũ với hai nghĩa tử hầu hai bên, hiểu ra là Đôi ba ông ngồi trên trang 堆𠀧翁𡎥𨕭庄. PHỤ CHÚ 2 ·劍(kiếm) kiếm = sửa soạn, theo nghĩa ngày xưa, nay ít dùng. · (cơi) = Ý 木(bộ mộc) + Âm (khai); mượn âm 開(khai) đọc ‘cơi’. ·𧍋 (ngài) = Ý 虫(bộ trùng) + Âm 㝵(ngại); GIẢ TÁ Nôm; chữ khác: 𠊚 ·蜍(thừ) thờ, GIẢ TÁ mượn âm; thiềm thừ 蟾蜍 là con cóc; chữ khác: 祠(từ) thờ, GIẢ TÁ mượn nghĩa ·(thiêm) thôn (xóm), GIẢ TÁ tích lũy; bộ trúc ⺮biến dạng⺍. ·(tiết) tết, GIẢ TÁ mượn âm; bộ trúc ⺮biến dạng ⺍. ·買(mãi) mới, với, GIẢ TÁ mượn âm. NGUỒN: Bản Nôm Liễu Văn Đường, trang 13b. LVĐ Giới Thiệu Chữ Nôm Cấp Hai, bài 5.
2) Mừngcô Tư Hồng Tương truyền có tên Trần Thị Lan, quê Phủ Lý, Hà Nam, lấy chồng Hoa kiều tên Hồng, sau lấy quan tư Tây trong quân viễn chinh Pháp, nên có tên Tư Hồng . Được thực dân Pháp đề nghị triều đình Huế sắc phong ‘Tứ Phẩm Cung Nhơn’, phong cho cha làm ‘Thị Độc 侍讀 (hầu và đọc sách cho vua). Nguyễn Khuyến làm câu đối Mừng cô Tư Hồng 𢜠姑𦊛红. Vế Trắc (chữ cuối vần trắc) Lạ lùng thay khôn ngoan chẳng lọ từ chồng, ba ngàn đồng sắc tứ phu nhơn, người được như mầy là ít có. 邏𨓡台坤頑拯 徐 𠦳 銅敕賜夫人𠊛 特如𠋥 𠃣 固 Vế Bằng (chữ cuối vần bằng) May mắn nhỉ danh giá để dành cho cụ, bảy mươi tuổi tinh phong Thị Độc*, ai rằng sanh gái cũng như không. 鬂 名價底停朱具𨑮 旌封侍讀埃浪生𡛔 拱如空 *Thị Độc: Chức quan trong Viện Hàn Lâm, hàm Chánh Ngũ Phẩm (5-1), Hán Việt Từ Điển, Đào Duy Anh, trang 401a. 3) Vợ thợ rèn khóc chồng 底淋𡥵踈𢚕𥙩埃㕓及Nhà cửa để lầm than, Con thơ dại lấy ai rèn cặp 功停𥙷髀𥘷终𡗋仉𠴓𡀂Công việc đành bỏ bễ, Vợ trẻ trung lắm kẻ đe loi PHỤ CHÚ Vài chú thích CHỮ NÔM: 淋 (lâm) lấm, lầm : GIẢ TÁ mượn âm 髀 (bễ) bễ: GIẢ TÁ mượn âm 终(chung) chung, trung: GIẢ TÁ mượn âm, đọc trại 'chung >> trung’, theo ‘trẻ trung’; 僭 (tiếm): GIẢ TÁ mượn âm, đọc ‘tím’, màu tím (trong câu 4). 4) Vợ thợ nhuộm khóc chồng * 妾計徐𦲿𧺀焃赦欺運𧺂𣅶干顛𢘽坤𢘾布𡥙 * 払𧗱𤂬鐄擬吏𡞕頭撑𡥵𪘵僭肝僭買 Thiếp kể từ lá thắm sá duyên, khi vận đỏ, lúc cơn đen, điều dại điều khôn nhờ bố cháu; Chàng nay về suối vàng nghĩ lại, vợ đầu xanh, con răng trắng, tím gan tím ruột với ông trời. PHỤ CHÚ 1) Chữ gach dưới ghi màu sắc của thợ nhuộm; 2) NGUỒN: Tam Nguyên Yên Đổ Thi Ca, trang 15b. 5 . CÂU ĐỐI ĐÓNG Ở ĐÌNH Thú Quê 勾対諌於亭吶格役廊諌於吶亊𠰺斈 Câu đối đóng ở đình nói cách việc làng, đóng ở nhà nói sự dạy học 官拯官辰民詔中亭𡴯仰𡎢伶作盘𠀧錢𥺊棟給 Quan chẳng quan thì dân, chiếu trong đình ngất ngưỡng ngồi trên, nào rinh, nào tác, nào bàn ba, tiền làm sao, gạo làm sao, đóng góp làm sao. 清台𠦳𣈗丐首𤞼𥆾柴陀忍𩈐 Thảnh thơi ba vạn sáu ngàn ngày, cái thủ lợn nhìn thầy đà nhẵn mặt; 柴拯柴辰具屡小子𠆳儒昃平 Thầy chẳng thầy thì cụ, lũ tiểu tử trùm nhau (nhu) đứng trước, chữ là thế, nghĩa là thế, nghĩa là thế, bằng là thế, trắc là thế. 藤蕩𨑮𠄩𣎃𡥵眜㧅㐌𦖻 Đằng đẵng một năm mười hai tháng, con mắt già (gà) đeo vàng đã mòn tai. 6 . THÊM VÀI CÂU ĐỐI * Mừng Đám Cưới 𢀭固𡭣之錢𠫾𠄽貫空沛𨤧 Giàu có thiếu chi tiền, đi một vài quan không phải lẽ; 𢀨空时拱鉑𢭮𠄼𠀧𡨸哙情 Sang không thì cũng bạc, gửi năm ba chữ gọi là tình. * Đối Đáp với Cô Hàng Sách 𧸝賣𨴦関𢜝惧Bán mại cửa quan sợ cụ空無𥪞内𢘾懷Kh
ông vô trong nội nhớ hoài Ghi chú: 1. Mỗi vế gồm ba đôi, trong mỗi đôi, chữ Nôm thích nghĩa chữ Hán, như
- 賣 mại = 𧸝 bán,
- 関 quan = 𨴦 cửa,
- 惧 cụ = 𢜝 sợ;
- 無 vô = 空 không,
- 内 nội = 𥪞 trong,
- 懷 hoài = 𢘾 nhớ.
2. Ngoài ra sáu chữ Hán, mỗi chữ có 2 nghĩa (theo âm Nôm).3. 賣: âm Huế "mại" có thể là "mãi". Posted by Lê Văn Đặng at 7:32 PM 
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook Labels: Chữ Nôm, Văn Học Posted by Lê Văn Đặng at 7:44 AM 
Email ThisBlogThis!Share to XShare to FacebookShare to Pinterest Labels: Chữ Nôm, Văn Học 1 comment:
UnknownOctober 27, 2021 at 6:51 AMchưc nôm bài thu điếu có không a?
ReplyDeleteRepliesReply
Add commentLoad more... Home Subscribe to: Post Comments (Atom)
Blog Archive
- ▼ 2012 (16)
- ▼ May (15)
- 相思 Tương Tư
- Thể Thơ 6-8 và 7-7-6-8
- Hậu Cảnh
- Xuân Hương Khóc Tử Minh
- 征婦吟曲
- Display Test posted from Safari
- CUNG OÁN NGÂM KHÚC
- Chinh Phụ Ngâm Diễn Ca
- CÁC BÀI TUYỆT CÚ trong Quốc Âm Thi Tập (Update: Ma...
- MỘNG LIÊN ĐÌNH THI THẢO (1910)
- 阮勸 Nguyễn Khuyến (1835–1909)
- Trần Tế Xương
- Phật Nói Kinh Di Ðà (Update: May 24, 2016)
- Đêm Vắng Nhớ Quê Nhà
- <head> <style type="text/css"> ...
Contributors
Unknown